RATNI ZLOČINI PREMA SRBIMA NA PODRUČJU OPŠTINE GORAŽDE

(1992 - 1994)

Region Podrinja, kao granični prema Srbiji, a naročito prema onom njenom delu u kome pretežno žive muslimani (Raška oblast), imao je poseban strateški značaj sa stanovišta ostvarenja programskih ciljeva SDA kao vodeće muslimanske političke organizacije na području ranije Jugoslavije. Od dolaska na vlast u 1991. godini, delatnost ove organizacije je usmerena na razbijanje Jugoslavije i stvaranje posebne muslimanske države na teritoriji BiH, sa eventualnim priključenjem drugih teritorija na kojima pretežno živi muslimansko stanovništvo.

SDA i muslimanske verske zajednice su razvijale živu aktivnost u regionu Podrinja na pripremanju muslimana za stvaranje muslimanske države po bilo koju cenu, makar i oružanom borbom, sa težnjom ka istrebljenju srpskog naroda koji se tome suprotstavljao.

U Višegradu je 16. februara 1992. godine održan verski skup predstavnika islamskih verskih zajednica sa područja BiH, Kosova i Metohije i Raške oblasti, posvećen dogovoru o stvaranju muslimanske države i metodima borbe za ostvarenje tog cilja. Početkom aprila 1992. godine, u Foči je održan muslimanski verski skup kome je prisustvovao i predsednik SDA, Alija Izetbegović. Na ovaj skup je došlo i više hiljada muslimana iz Raške oblasti, koji su, pri povratku kroz Goražde,pravili buku sirenama, psovali i vredjali Srbe, a u naselju Baćci su, provocirajući Srbe, izazvali incident.

Dolaskom SDA na vlast, u Goraždu su poremećeni medjunacionalni odnosi. Počela su nacionalna podvajanja, netrpeljivosti i razne provokacije i pretnje Srbima koji su u opštini Goražde bili u manjini, mada ih je i u gradu i u selima bio značajan broj (po popisu iz 1991. godine - Srba - 9.844, muslimana - 26.216 i Hrvata - 83). Srbima su otvoreno upućivane pretnje da će biti isterani iz Goražda ili poubijani, da ih u Goraždu neće biti. Pri tome su ih vredjali na razne načine, nazivali ih četnicima i sl. Srbi su smenjivani sa svih važnijih položaja, a u nekim preduzećima su otpuštani i sa posla.

Sa približavanjem ratnih sukoba, položaj Srba u Goraždu se pogoršavao, pa su mnogi pobegli ne čekajući početak ratnih sukoba. Pre početka ratnih sukoba muslimani su se masovno naoružavali, a u aprilu 1992. godine obrazovali su vojne jedinice - "zelene beretke". Na ulicama su postavljali barikade i onemogućavali kretanje srpskom stanovništvu. Pravoslavnom svešteniku je bilo onemogućeno da ode do groblja i učestvuje u činu sahrane.

U Goraždu je izvršeno razdvajanje muslimanske i srpske policije.

Za stvaranje klime nacionalne netrpeljivosti i sva kasnija zlodela prema Srbima u Goraždu, najodgovorniji su čelnici SDA: Efendić Hadžo, Raščić Rijad, Borovina Enver, Kuljuh Haša, Pleh Fehim, Čelik Kemo i Tafro Hasan.

Neposredno pred izbijanje ratnih sukoba u opštini Goražde, otpočela su razna zlodela prema Srbima od strane muslimana, a sa početkom i daljim tokom sukoba, poprimila su velike razmere. Mnoga od tih zlodela su svojom prirodom i usmerenošću dobila karakter genocida prema srpskom narodu.

1. ZLOČINI PREMA CIVILNOM STANOVNIŠTVU

Srbi u Goraždu su od početka ratnih sukoba bili izloženi raznim zlodelima od strane muslimanske vojske i policije, počev od uvreda, pretnji, napada na telesni integritet, nanošenja fizičkih i psihičkih patnji, pretresanja stanova, oduzimanja stvari, lišavanja slobode bez ikakvog osnova, nasilnih iseljavanja iz stanova, ograničenja kretanja, odvodjenja u logore, izgladnjivanja i uništavanja civilnih objekata - do ubijanja (u kućama, na ulici, u logorima, pored reke Drine, itd.).

Stvorena je atmosfera uništavajauće mržnje prema Srbima (svedok O): "Izadjete iz zgrade i podjete 20 metara i za to vreme preživite od gradjana muslimanske nacionalnosti mnoštvo uvreda i pretnji, pljuvanja i kamenovanja".

Kad se ima u vidu ograničenost kretanja svim Srbima u Goraždu, uz njihovu potpunu nesigurnost i izloženost svim nedelima - do fizičkog uništenja, celo Goražde može se smatrati logorom za Srbe. Prema raspoloživim podacima, u Goraždu je ostalo još samo oko 100 Srba.

U daljem izlaganju biće konkreno izneta zlodela prema Srbima - civilima,na osnovu do sada prikupljenih podataka i dokaza. Ubistva civila i uništavanja civilnih objekata biće izneta posebno.

1.1. Razni vidovi napada na Srbe - civile

1.1.1. Bračni par M. iz Vitkovića (Goražde), ratni dogadjaji su zatekli u kući njihove kćerke B. i zeta K. u Goraždu. U tu kuću, kao i u stanove drugih Srba, često su upadali muslimanski vojnici, izvodili ih iz stana, satima držali sa uperenim oružjem prema njima, psovali im majku "četničku" i na drugi način ih vredjali i zlostavljali. Pretili su im da će ih ubiti vatrenim oružjem ili izbosti noževima i zapaliti u kući. Iz kuće su im oduzimali hranu i odneli su svu belu tehniku, telefon i druge kućne aparate, posteljinu, odeću i obuću.

Muslimanski vojnici su dva puta pretili bračnom paru M. da će ih streljati. Treći put je jedan muslimanski vojnik izveo iz kuće bračnog druga M, postavio ga ispred garaže i gurnuo mu puščanu cev u usta, govoreći da oni ubijaju drukčije nego partizani, te da će mu biti razneti glava i mozak. Pitao ga je šta mu je bio Draža Mihajlović i šta je on - svedok, radio u partizanima.

Odvodjeni su iz kuće i prinudno smešteni u druge prostorije. Jedno vreme su proveli pod stražom vojske zajedno sa više drugih Srba, u jednoj zgradi kod Donjeg mosta na Drini.

Bili su izloženi uvredama i maltretiranju ne samo od strane muslimanske vlasti i vojnika, nego i od gradjana - muslimana. Na njih su bacali kamenje i druge predmete, a dečaci su im praćkama razbijali prozore.

Iz drugog stana u koji su bili prinudno smešteni, svedoci su videli kada je petnaestak naoružanih muslimana polilo benzinom i zapalilo kuću njihove kćerke B. i zeta K, koja se nalazila u Ul. Maršala Tita.

Njihov stan u Vitkovićima je zaposeo musliman Hasan Hrelja.

Od nasilja kome je bila izložena, u stalnoj nesigurnosti, oštećeno je zdravlje supruzi M. - postala je srčani bolesnik i živci su joj oslabili.

Dokaz: Zapisnici o iskazu svedoka - bračnog para M, u dokumentaciji Komiteta pod br. 594/94-15 i 16.

1.1.2. Naoružana grupa muslimana (Azem Obarčanin, Sejo Kanilć, Edin Pita i Čeljo zv. "Kako"), dana 18. juna 1992. godine, razbivši ulazna vrata, upala u zgradu br. 18 u Ul. Moše Pijade i tražeći Srbe, vatrenim oružjem izrešetala stan A, koja je pobegla kroz prozor (stan je u prizemlju).

Iz drugog stana su odveli bračni par H, sa podignutim rukama uvis, zajedno sa P. i R. iz drugog dela zgrade.

Usput su im govorili da ih vode na streljanje. Posle nekoliko sati su ih pustili na zauzimanje jednog muslimana koji je radio u SUP-u.

Podaci o izvršiocima:

1. Obarčanin Azem, zv. "Ćaza", iz Goražda (Vranjska Mahala),

2. Kanlić Sejo iz Goražda, inspektor u opštini,

3. Pita Edin, iz Goražda, radnik preduzeća "Pobjeda" u Goraždu,

4. Čeljo, zv. "Kako".

Dokaz: Zapisnici o iskazu svedoka M. i H, u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-11 i 17.

1.1.3. Posle otpočinjanja ratnih sukoba u Goraždu, muslimanski vojnici su pet puta, u kratkim vremenskim razmacima, pretresali stan H. u Goraždu, u Ul. Sandžačkih brigada br. 13, tražeći tobože oružje i radio-stanicu.

Drugom prilikom, u stan svedoka je došao muslimanski vojnik čije je prezime Kule i udario kundakom u ledja S, kćerku H, a kad mu je H. rekla da je u njenoj kući ranije dosta i jeo i pio, napustio je stan.

Podaci o izvršiocu: Kule, muslimanski vojnik iz Goražda.

Dokaz: Zapisnik o iskazu svedoka H., u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-16.

1.1.4. Stan S. u Ul. Maršala Tita br. 28 u Goraždu, više puta su pretresali muslimanski vojnici, psujući joj majku srpsku i "četničku", pretili su joj da će je zaklati, tvrdeći da Srbima nema života u Goraždu.

Jednom prilikom došao je muslimanski vojnik Bezgrob da odvede S. i našao ju je kod suseda muslimana, koji je sprečio njeno odvodjenje.

Podaci o izvršiocu: Bezgrob, muslimanski vojnik.

Dokaz: Zapisnik svedoka S, u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-25.

1.1.5. Muslimanski vojnici i policajci su pet puta pretresali stan bračnog para R. u Goraždu i iz stana odneli sve vrednije stvari.

Karajem juna 1992. godine, muslimanski vojnici su odveli iz stana bračni par R. i sa još 50 Srba smestili ih u hodnik hotela "Balkan". Tu su ih držali tri dana preteći im da će ih poklati i da ih više neće biti.

Muslimanski vojnici su telo poginulog srpskog vojnika B, sina bračnog para R, doneli na ulicu i dva dana su se okupljali oko tog tela, igrajući i pevajući.

U drugoj polovini jula 1992. godine, muslimanski vojnici su od svedoka R. zahtevali da pred kamerama TV-Sarajevo da izjavu da su za rat krivi Srbi, što je on odbio, pa su ga muslimanski policajci posle nekoliko dana odveli na saslušanje. Ispitivao ga je islednik Šehović, psujući mu majku, a kad je rekao da je državljanin Jugoslavije, islednik mu je udario šamar.

Septembra 1992. godine, kada je svedok R. otišao u Komandu grada da traži da mu se omogući da napusti Goražde, stražar Borovac ga je dva-tri puta ošamario, udario ga nekoliko puta pesnicom u grudi i nogom po telu, vrativši ga nazad.

Bračni par R. je živeo u stanu kao u kućnom pritvoru, bez mogućnosti da se kreće i komunicira sa drugim ljudima, izložen gladovanju.

U vreme kada su muslimani iz Višegrada došli u Goražde, u stan bračnog para R. su, izvaljivanjem vrata, provalila četvorica muslimanskih vojnika iz jedinice Ahmeta Sejdića. Medju ovim vojnicima je bio i Avdo, zet Alića, koji se kasnije uselio u stan porodice R. Odmah po ulasku u stan, Avdo je psujući tražio nož, preteći da će da zakolje svedokinju R. Pretraživali su po stanu i odneli nekoliko satova, jedan ruksak, akumulator i neke sitnije stvari.

U proleće 1994. godine, noću oko 23,00 časa, u stan porodice R. su provalila četiri muslimanska vojnika, medju kojima su bili Alić i njegov zet Avdo. Nekoliko sati su maltretirali i tukli nogama i rukama svedokinju R, njenu majku i njenog supruga. Pretili su im da će ih zaklati, stavljajući im nož pod grlo. Od brojnih udaraca, suprug je imao otekline i modrice po svim delovima tela. Posle tuče i zlostavljanja su ih zatvorili u jednu sobu, a žene nekih od tih vojnika su iznosile iz stana sve vrednije stvari: televizor, video, vokmene, muzičke linije, kasetofone i dr. Pred zoru su ih oterali iz stana, u koji se uselio Alić sa porodicom.

Podaci o izvršiocima:

1. Sejdić Ahmet, iz Višegrada, komandant muslimanske vojne jedinice,

2. Alić, muslimanski vojnik,

3. Avdo, muslimanski vojnik,

4. Šehović, policijski islednik

5. Borovac, stražar u Komandi grada Goražda.

Dokaz: Zapisnici svedoka bračnog para R, u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-8 i 594/94-14.

1.1.6. Svedokinja B, Srpkinja udata za muslimana Senada Bujaka iz Goražda, od početka ratnih sukoba pa do bekstva na srpsku teritoriju (jula 1994. godine), bila je zlostavljana i tučena od strane svoga muža Senada, koji je postao muslimanski vojnik. Dolazeći kući pijan, tukao ju je, najčešće pesnicama u potiljak, i psovao joj majku "vlašku" (srpsku). Molila ga je da je ubije i tako prekine to mučenje, nakon čega bi je on tukao još više. Posle tuče je prisiljavao na polni odnos.

Podaci o izvršiocu: Bujak Senad iz Goražda, muslimanski vojnik.

Dokaz: Zapisnik o iskazu svedoka B, u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-10.

1.1.7. Muslimanski vojnici su u maju 1992. godine isterali Srbe iz njihovih stanova i kuća u Koloniji 1. maj u Goraždu i smestili ih u dve zgrade koje su bile pod stražom. Medju ovim Srbima je bila i svedokinja M. Zatočenje ovih Srba, u potpunoj izolaciji, trajalo je 12 dana, a zatim su ih pustili da se vrate svojim kućama, ako u medjuvremenu nisu bile useljene od strane muslimana.

Pošto je stan svedokinje M. pogodila granata, u vezi sa smeštajem se obratila Haši, zameniku predsednika opštine Efendića, ali Haša nije htela ni da razgovara s njom.

Inače, i porodica M. je bila izložena raznim uvredama i poniženjima (nazivana "četnicima" i sl.), a trpela je i od gladi pošto pomoći u hrani nije bilo.

Dokaz: Zapisnik svedoka M, u dokumentaciji Komiteta pod br. 205/95-3.

1.1.8. Muslimanski vojnici su početkom ratnih sukoba zabranili Srbima da izlaze iz stanova. U stambenoj zgradi u kojoj je živela porodica svedokinje B, vojnik Bekto je vršio kontrolu.

Jednom prilikom kada je svedokinja B. izašla na ulicu i našla se sa T, prišao im je uniformisani vojnik Kustirica i rekao im da će njih dve,kao i druge Srbe, ubiti ako srpski vojnici ne prestanu da pucaju sa okolnih brda i da je to naredio Hadžo (predsednik opštine Goražde).

Betko je dvadesetak dana posle početka sukoba odveo M. i svedokinju B. iz stana i smestio ih zajedno sa J. I. T. i Ž. u podrum susedne zgrade, kod Boška Bjelakovića. Tu su, u izolaciji, provele preko dva meseca, a zatim su vraćene u svoje stanove.

Dana 24. aprila 1994. godine, u stan M. i svedokinje B. je, razvalivši vrata, provalio Anel Berimac iz Višegrada, sa još tri muslimanska vojnika i naterao ih da za pet minuta napuste stan. One su tada otišle kod Z.

Berimac je sa još dvojicom muslimana dolazio i u stan Z. i tu pretio svedokinji B. da će je ubiti, tvrdeći da je u njenom stanu našao pištolje i bombe, iako ovo nije bilo tačno.

Svedokinja B. i njena majka M. su 22. avgusta 1994. godine izašle iz Goražda, oslabljenog zdravlja zbog teških uslova života, gladovanja i psihičkih patnji nanetih pretnjama i maltretiranjima.

Bračni par L. roditelji M, u vreme početka ratnih sukoba su oterani iz svog stana u Ul. Maršala Tita br. 13 u Goraždu i sa drugim Srbima smešteni u jednu zgradu koja je bila izložena artiljerijskim udarima. Muslimanski vojnici su ih sprečavali da u podrumu zgrade potraže zaštitu od granatiranja.

Bračni par L. je po povratku zatekao potpuno opljačkan stan (odneti su hrana i sve vrednije stvari). U izolaciji, bez hrane, lišeni kontakta sa svojim bližnjim, umrli su u 1993. godini. Svedokinju B. i još dvojicu Srba koji su sahranjivali pokojnike, provocirali su muslimani, bacajući na njih kamenje i govoreći: "Jedan pas manje".

Podaci o izvršiocu:

1. Beko, muslimanski vojnik z Višegrada,

2. Kustirica, muslimanski vojnik,

3. Berimac Anel iz Višegrada, muslimanski vojnik.

Dokaz: Zapisnik o iskazu svedokinje B., u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-4.

1.1.9. Uniformisani muslimani su 26. juna 1992. godine isterali svedokinju S. iz stana u Ul. 1. maja br. 15 u Goraždu i odveli je u prostorije bivše menze u kojoj je bilo smešteno oko 75 Srba. Tu su ih držali tri dana, preteći im da će ih poubijati. Kada se vratila u stan, zatekla je ulazna vrata razvaljena, a sve što je vredelo bilo je odneto iz stana.

Uniformisani muslimani su je u aprilu 1994. godine ponovo isterali iz stana i od tada do bekstva iz Goražda (08.jula 1994. godine), živela je sa još 16 lica kod jedne Srpkinje.

Kao i drugi Srbi, bila je izložena gladi, bez pomoći kakva je deljena muslimanima.

Dokaz: Zapisnik svedoka S, u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-6.

1.1.10. Naoružana uniformisana lica su u julu 1992. godine isterala svedoka U. iz stana u Ul. 1. maja br.34 u Goraždu i odvela ga u drugu zgradu u istoj ulici, gde je sa još sedmoro Srba smešten u jednu prostoriju veličine 4 dž 4 m. Osim jedne devojke od oko 20 godina, to su bili sve stariji ljudi.

Tu su ih držali 15 dana. Hranu im nisu davali, već su ih povremeno odvodili do njihovih stanova da, ako je ostalo, potraže nešto od hrane.

Svedok U. je, kada se vratio kući, zatekao opljačkan stan. Kasnije se u njegov stan uselila muslimanska porodica Isaković iz sela Gojčevića. Pre useljenja,devojka iz te porodice ga je požurivala da napusti stan, govoreći mu da sve "Vlahe" (Srbe) treba poubijati.

Dokaz: Zapisnik svedoka U, u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-7.

1.1.11. Pripadnici musilmanke vojske i policije su sredinom jula 1992. godine u Goraždu prisilili veći broj Srba da napuste stanove da bi se u njih uselili muslimani - izbeglice. Njih oko 75, muškaraca, žena i dece, starosti izmedju 7 i 70 godina, odvedeni su u zgradu u Ul. Moše Pijade, preko puta zgrade SUP-a. Smestili su ih u četiri stana,tako da ih je bilo i po 12 u jednoj prostoriji. Čuvalo ih je 4-5 policajaca, zabranjujući im medjusobne kontakte.

Prilikom odvodjenja svedoka H. sa porodicom iz stana, Šefko Hodžić, vodja policijske patrole, pročitao je svedoku H. odluku Ratnog predsedništva, potpisanu od strane Hadža Efendića, o formiranju tzv. "Centra za izolaciju Srba", čija je svrha navodno bila zaštita Srba od muslimanskih ekstremista i sprečavanje Srba u Goraždu da saradjuju sa srpskim jedinicama van Goražda.

U ovom logoru su Srbe držali oko tri meseca, u veoma teškim higijenskim i drugim uslovima. Jednom dnevno su davaliim kuvanu neslanu koprivu, a svakog osmog dana po jedno parče hleba. Spavali su na patosu, jer nameštaja nije bilo.

Zatočeni Srbi su se obratili Ibru Čauševiću, predsedniku Crvenog krsta Goražda, da im se da pomoć u hrani, a on im je pokazao akt Ratnog predsedništva potpisan od strane Hadža Efendića, u kome je stajalo da Crveni krst ne treba da daje hranu Srbima koji su u izolaciji, jer je hrana za njih navodno obezbedjena.

Srbi su u ovom logoru iscrpljivani teškim uslovima života, zdravlje im je popuštalo, prekomerno su gubili u telesnoj težini (npr. svedok H. je za vreme boravka u ovom logoru izgubio 41 kg telesne težine). Dve žene - sestre, od 55 i 60 godina,od kojih je jednoj bilo ime Slavka, umrle su u ovom logoru.

Zgrada logora je vazdušnom linijom bila udaljena oko 150 m od prvih borbenih položaja, pa je bila izložena čestim granatiranjima sa obe strane.Jednog policajca su zatočeni Srbi zamolili da načelniku SUP-a Ibru Merkezu prenese njihovo traženje da im se omogući da se za vreme borbi sklone u hodnik ili u podrum zgrade. Policajac se vratio sa Merkezovom porukom da je bolje da ćute, kako on ne bi došao i sve ih vezao za prozore.

Od granatiranja je poginuo Čedo Jovanović, nastavnik iz Goražda, a još petorica Srba su ranjeni: Vlatko Vojinović (gelerom u nogu), Rastko Vukomanović (u vrat), Slavko Popović (u vrat), Vlado Nedimović i još jedan muškarac.

Kada su ih pustili iz logora, zatvoreni Srbi nisu imali gde da se vrate, jer su njihove stanove zauzeli muslimani, pa su se snalazili kako je ko znao.

H. se po izlasku iz logora obratio načelniku SUP-a Merkezu da mu se vrati stan u koji se uselio Fadil Faković, a Merkez mu je na to rekao da mu je stan oduzelo Ratno predsedništvo, a da je on - Merkez, samo izvršio odluku Predsedništva.

Podaci o izvršiocu:

1. Efendić Hadžo, iz Goražda, predsednik stranke SDA, predsednik Skupštine opštine, a zatim predsednik Ratnog predsedništva u Goraždu,glavni organizator i inspirator zlodela prema Srbima,

2. Raščić Rijad iz Goražda, ekonomista, zamenik predsednika SDA i član muslimanskog Ratnog predsedništva u Goraždu,

3. Borovina Enver iz Goražda, rodjen u Ustikolini, po zanimanju veterinar, član Ratnog predsedništva,

4. Kuljuh Haša, iz Goražda, ekonomista, načelnik Odeljenja za privredu Goražda, član Ratnog predsedništva u Goraždu,

5. Pleh Fehim iz Goražda, pravnik, ranije sekretar opštine Goražde, član muslimanskog Ratnog predsedništva u Goraždu,

6. Merkez Ibro, načelnik SUP-a Goražde, organizator "rezervne policije", izvršilac odluka muslimanskog Ratnog predsedništva u Goraždu,

7. Hodžić Šefko, pripadnik policije u Goraždu,

8. Dragaš Saša, milicionar SUP-a Goražde,

9. Klovo Izet, milicionar SUP-a Goražde,

10. Borčak Nuzur, milicionar SUP-a Goražde

11. Subašić, milicionar SUP-a Goražde.

Dokaz: Zapisnik o saslušanju - u dokumentaciji Komiteta pod brojevima 440/94-11, 12, 13, 17, 18 i 42, 36/95 i 462/94.

1.1.12. Dok je svedokinja Ž. bila u logoru u Ul. Moše Pijade preko puta zgrade SUP-a, u njen stan se uselila jedna muslimanska porodica. U jesen 1992. godine joj je dozvoljeno da se vrati u stan. Tri naoružana muslimana su u juna 1993. godine isterala su iz stana svedokinju Ž, te je ona otišla kod porodice Č. kod koje je i ranije povremeno noćivala, u strahu da ne bude napadnuta u svom stanu.

Tada su bili učestali napadi na Srbe kada bi izašli po vodu ili da potraže nešto od hrane. Nazivali su ih zlikovcima, žene - "četnikušama" i sl. Noću su ispaljivani rafali po prozorima stanova u kojima su bili Srbi.

Dokaz: Izjava svedokinje Ž, u dokumentaciji Komiteta pod br. 462/94.

1.1.13. Aprila 1994. godine u kući porodice Nedimović u Goraždu, muslimanska policija je formirala logor za Srbe. Tu je bilo smešteno oko 50 privedenih Srba, koji su bili pod stražom policije. Uslovi za život su bili veoma teški. Od hrane im je davan samo jedan obrok dnevno - nešto od kuvanja sa jednim parčetom hleba. Zatočeni Srbi su bili izloženi raznim maltretiranjima i pretnjama. Nazivali su ih četnicima, a kuću u kojoj su bili smešteni - "zoološkim vrtom za Srbe".

Podaci o izvršiocu:

1. Obrčanin Azem, iz Goražda,

2. Jusić Jasko, iz Hubijera kod Goražda

3. Koso Ramiz, muslimanski vojnik.

Dokaz: Zapisnici o iskazima vedoka: M, B, G, L, R. i Ž, u dokumentaciji Komiteta pod brojevima 440/94-11, 13, 17. i 42, 594/94-14 i 462/94.

1.1.14. Od početka ratnih sukoba, svedok S. iz Vitkovića (predgradje Goražda), kao i drugi Srbi, živeo je u strahu od muslimana, jer kao gradjanin nije uživao nikakvu zaštitu. Policija je dva puta pretresala njegov stan, a činili su to i pripadnici vojnih jedinica.

Salko Maličević, musliman sa kojim je svedok S. ranije radio u istoj organizaciji, jednom prilikom mu je rekao da je dobio zaduženje da ga likvidira, ali da on to neće da učini, jer ne može da ubija ljude (kasnije je napustio Goražde).

Svedok S. je u toku 1993. godine bio radno mobilisan sa još nekim Srbima. Terali su ih da seku drva, čiste naselje, ubijaju i zakopavaju pse i režu drva. Dok su ovo radili, bili su izloženi uvredama i ismejavanjima, čak i od dece.

Muslimanska policija je 17. maja 1994. godine svedoka S, kao i sve preostale Srbe u Vitkovićima, deportovala u selo Šašiće kod Goražda. Dozvolili su im da ponesu samo najnužnije stvari i kamionima ih prevezla u Šašiće, gde su bili smešteni po srpskim kućama. Tu su bili pod stalnim nadzorom policije, bez mogućnosti da napuste selo.

Dokaz: Zapisnik svedoka S, u dokumentaciji Komiteta pod br. 205/95-1.

1.1.15. Dana 5. maja 1992. godine u Vitkovićima (naselje u Goraždu), muslimanski vojnik Murat Popović je upao u stan svedokinje K. i odmah počeo da je tuče kundakom od puške svuda po telu, pa i po levoj ruci ranije slomljenoj u ramenu, od čega se ona onesvestila. Kad se osvestila, Popović joj je zapretio da će da je ubije, pitajući je gde joj je sin, na šta ga je ona zamolila da je ubije i više ne "mrcvari", a on joj je odgovorio - da neće tako lako proći i još nekoliko puta je udario kundakom.

Sutradan je policija odvela svedokinju iz stana i smestila je kod Zdravka Nikolića u Vitkovićima. Policajci su je vodili na tobožnja saslušanja koja su bila praćena pretnjama ubistvom i raznim uvredama. Nju je saslušavao islednik Osman Subašić.

Zajedno sa drugim Srbima je 17. maja 1994. godine deportovana u selo Šašiće kod Goražda, koje je bilo pod policijskom kontrolom.

Podaci o izvršiocu:

1. Popović Murat iz Vitkovića (Goražde)

2. Subašić Osman iz Foče.

Dokaz: Zapisnik svedokinje K. (205/95-2).

1.1.16. Muslimanska vojska je 14. jula 1992. godine napala srpsko selo Bučje u kome je "pokupila" sve Srbe koji nisu uspeli da pobegnu - njih 44. Na putu prema Trebeškom brdu su pustili nekoliko žena i dece, a njih 32, medju kojima je bilo 12-15 muškaraca, a ostalo žene, odveli su na Trebeško brdo i zatvorili u podrumske prostorije jedne zgrade. Vojnici muslimanske jedinice Ahmeta Sejdića iz Višegrada su tu tukli Srbe - muškarce, a žene maltretirali i vredjali, udarajući im šamare ili ih vukući za kosu.Muškarce su pojedinačno izvodili noću i naredjivali im da dignu ruke u vis, a onda su ih udarali nogama, rukama, kundacima od oružja i palicama. Terali su ih da legnu potrbuške i "jedu" prašinu i ponovo ih udarali nogama, rukama, kundacima od oružja i palicama - po ledjima i drugim delovima tela - do onesvešćivanja. Podmetali su im noževe pod vrat i ispred očiju. Vrhovima noža urezivali su im muslimanski amblem polumesec i zvezdu na telu i oznaku SDA na ledjima. Bušili su im uši, govoreći da će im stavljati mindjuše. P. su ekserom zakovali uvo za gredu u podrumu zgrade.

Ovo mučenje i povredjivanja su trajala šest dana. Posle toga su Srbe odveli u zatvor u Goražde, u kome su zadržani 8 meseci. Bilo ih je i po desetoro u jednoj ćeliji, muškaraca i žena zajedno. Ležali su na patosu bez ikakve prostirke i pokrivača. Od hrane su samo po jednom dnevno dobijali nešto čorbe, u kojoj se moglo naći i dlaka i tucanog stakla i jedno malo parče hleba.

Saslušavali su ih policijski inspektori Samir Džebo i Mensur Djaković iz Goražda. Svedokinju V. su prilikom saslušanja vukli za kosu. Po puštanju iz zatvora, svedokinji V. i V, kao i drugim Srbima bilo je zabranjeno kretanje.

Podaci o izvršiocu:

1. Sejdić Ahmet iz Višegrada, komandant muslimanske vojne jedinice,

2. Džebo Samir, policijski inspektor iz Goražda,

3. Djaković Mensur policijski inspektor iz Goražda.

Dokaz: Zapisnici o saslušanju svedoka V, V. i B., u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-3, 9 i 15.

1.1.17. Muslimanski vojnici su početkom maja 1992. godine upadali u srpske kuće u selu Crkvine (opština Goražde), uzimali sve vrednije stvari, a neke Srbe su i fizički zlostavljali. Tako su tukli Andju Sekaru, rodjenu Delić iz Crkvine.

Dana 12. maja 1992. godine, grupa muslimanskih vojnika, medju kojima su bili sinovi Omera Eraka iz Kalca, odvela je iz sela Crkvine u selo Kalac četiri žene srpske nacionalnosti, Andju i Stanu Delić i Andju Sekaru, rodjenu Delić i zatvorila ih u jednu kuću. Muslimanski vojnik Mujo Peštek zahtevao je od ovih žena da obaveste muškarce iz sela o tome gde se nalaze, jer ih on neće pustiti dok oni ne dodju. Jedna od žena je telefonom obavestila nekog od srodnika, pa su uskoro došli: Novica, Niko, Jovo, Radivoje i Dragan Delić, Uglješa i Nikola Žmukić, Milutin Pejović, Pero Šekara i Ljubo Martović - svi iz sela Crkvine. Posle ovoga su sve njih odveli u Mravince, gde ih je u Komandi muslimanske vojske saslušavao Osman Subašić. Subašić je prilikom saslušavanja tukao Nika Delića naočigled svih. Potom su žene pustili, a pomenute muškarce zdržali (o njihovoj sudbini biće reči u drugom delu teksta).

Muslimanski vojnici su i dalje upadali u srpske kuće u selu Crkvine. Dino Džambegović i još jedan muslimanski vojnik su 10. 08. 1992. godine upali u kuću Š. i tri dana sa prekidima, tukli i maltretirali četiri pomenute žene i Š. Pošto više nije mogla da izdrži zlostavljanje, Andja Šekara je 13. 08. 1992. godine izvršila samoubistvo vešanjem. Preostale tri žene i Š. su odvedene u selo Šašiće.

Podaci o izvršiocu:

1. "Mido", sin Eraka Omera iz Kalca, muslimanski vojnik,

2. "Liko", drugi sin Eraka Omera iz Kalca, muslimanski vojnik,

3. Peštek Mujo, iz sela Lokarica, muslimanski vojnik,

4. Subašić Osman, muslimanski vojni starešina,

5. Džambenović Dino, iz sela Milijen kod Čajniča.

Dokaz: Zapisnik svedoka D., u dokumentaciji Komiteta pod br. 594/94-13.

1.1.18. Grupa od 7 muslimanskih vojnika, koju je predvodio Jasko Jusić je u aprilu 1994. godine, oko 23.30 časova noću, razvalivši ulazna vrata, u9pala u stan D. i M. u Ul. Moše Pijade br. 18 u Goraždu. Skakali su i vršitali u stanu, tražeći od stanara da se odmah isele, ali su iseljenje odložili do ujutru.

Azem Obarčanin i neki Pozder su sa još jednim naoružanim muslimanskim vojnikom upali u stan u ranim jutarnjim časovima. D. i M. su pobegle u susedstvo, a oni su pucali po stanu i izazvali požar.

Kada su se obratiale za pomoć policiji, smestili su ih u zatvor "da bi ih zaštitili" od razjarenih muslimana. Sutradan su ih savetovali da podnesu privatnu tužbu sudu, a muslimani iz njihove zgrade su rekli da su one same zapalile stan u koji se u medjuvremenu uselio Jusić Jasko.

Podaci o izvršiocu:

1. Jusić Jasko, iz Hubijera kod Goražda, koji je bio pratilac muslimanskog komandanta Djuraković Ramiza,

2. Obarčanin Azem iz Goražda,

3. Pozder iz Vranjske mahale u Goraždu, sin Naile Pozder.

Dokaz: Zapisnici o iskazu M. i D, u dokumentaciji Komiteta pod br. 440/94-11 i 18.

1.1.19. Naoružani muslimani Ramiz Koso i Apko Hasanagić su, noću izmedju 20. i 21. aprila 1994. godine, pokušali da zapale kuću Nedimovića u Goraždu, pretvorenu u logor za Srbe, pucali su i pretili da će sve Srbe pobiti.

Sutradan ujutro je Apko Hasanagić izveo H. iz stana njegovog sina i tražio od svedoka H. da za Radio-Goražde da izjavu da je Srbima u Goraždu dobro i da ih niko ne dira. Kad je svedok H. odbio da podje sa Hasanagićem i da daje bilo kakvu izjavu, ovaj je počeo da psuje i da ga vredja, a zatim je na njegovu glavu naslonio prednji deo puščane cevi - po dužini - i ispalio četiri metka, oprljivši mu kosu.

Posle ovoga je Hasanagić odveo svedoka H. do kuće Nedimovića i pokušao njega i sve Srbe koje je isterao iz ove kuće, da natera da izadju na most prema levoj obali Drine, gde su se nalazile prostorije Radio-Goražda. Srbi su posumnjali da na mostu mogu biti poubijani, pa su pružali otpor. Dvojica od njih - D. i V, krenuli su ka mostu i bili su ranjeni. R. i N. su u nastalom metežu krenuli da se vrate u kuću, a Hasanagić je pucao u njihovom pravcu, ali ih nije pogodio. Na opiranje Srba da idu na most, Hasanagić je odgovorio da ih on na to tera zato što svedok H. neće da da izjavu za Radio-Goražde. Svedok H. je na to rekao da pristaje da da izjavu pod uslovom da ostali Srbi budu pušteni. Hasanagić je tada poveo samo svedoka H. ka mostu, čemu se ovaj, ne prelazeći most, uporno protivio, govoreći da i u SUP-u imaju radio-stanicu, te da tu može dati izjavu. U jednom trenutku se Hasanagić predomislio i rekao svedoku H. da će izjavu dati drugom prilikom.

Prema kasnijim saznanjima svedoka H, na D. i V. je pucano sa mesta koja su držali muslimanski vojnici (iz prostorija Radničkog doma i zgrade suda). Ideja je bila da muslimani puščanom paljbom ubijaju Srbe na mostu , a da se za to optuži srpska vojska čiji su se najistureniji položaji nalazili na oko 300 m od mosta.

S. je odmah posle ovog dogadjaja sa suprugom G. i decom, preplivavši Drinu, pobegao na srpsku teritoriju. Ćazim Obarčanin, Apko Hasanagić i još jedan muslimanski vojnik su 24. aprila 1994. godine, tražeći svedoka H, provalili u stan njegovog sina, ali je svedok H. sa suprugom uspeo da pobegne preko terase u susedni stan. Tada su ovi vojnici zapalili stan njegovog sina, kao i porodične kuće Č. i svedoka Ž. koje su se nalazile u neposrednoj blizini svedoka H.

Podaci o izvršiocu:

1. Koso Ramiz, muslimanski vojnik,

2. Hasanagić Apko,iz Goražda,muslimanski vojnik,

3. Obarčanin Ćazim,iz Goražda,muslimanski vojnik,

4. Hodžić Šefko, policajac iz Goražda.

Dokaz: Zapisnici o iskazu svedoka H. i G., u dokumentaciji Komiteta pod brojevima 36/95 i 440/94-17.

1.2. Ubistva civilnog stanovništva

Od početka ratnih sukoba u opštini Goražde, muslimanska vojska i policija su masovno vršile najteže zločine prema Srbima - ubijanje civila.

Ubistva su vršena na mestima gde su Srbi zatečeni ili odvedeni, u njihovim kućama, na ulici, u zatvoru ili u logorima. Mnogi su ubijeni pored reke Drine i njihova tela su posle bačena u reku.

Murat Šabanović iz Višegrada koji je ispustio vodu iz hidrocentrale kod Višegrada, kada je sa muslimanskim jedincama krenuo prema Goraždu, postrojenim vojnicima se obratio rečima: "Sada idemo dalje, ko ne može da kolje i ubija Srbe, neka istupi iz stroja". (Niko nije istupio iz stroja.) Šabanović je po dolasku u Goražde putem megafona pozivao muslimane da ubijaju Srbe (svedok M.).

U stvorenoj klimi uništavanja Srba, ubistva su mogli da čine i civili, čak i deca, a da ih u tome niko ne sprečava.

Po procenama Srba izbeglih iz Goražda, muslimanska vojska i policija ubila je oko 200 Srba - civila na području opštine Goražde. Sami muslimani pričali su da su prvih meseci rata ubili 250 Srba - civila.

Prema do sada prikupljenim podacima i dokazima, izvršena su ubistva:

1.2.1. Muslimanski vojnik Memsudin Raščić iz Goražda je početkom maja 1992. godine izvršio je pretres stana Dušana Nikolića u Goraždu, gde je, pored Dušana zatekao i njegovog brata Brana Nikolića, pa je obojicu odveo u Vitkoviće, naselje u Goraždu, i tu ih lišio života - klanjem, a njihova tela bacio u Drinu.

Podaci o izršiocu: Raščić Memsudin, iz Goražda, zvani "Meso", od oca Ibrahima i majke Hasne.

Dokaz: Izjave svedoka Č. i Ć., u dokumentaciji Komiteta pod br. 370/94, kao i zapisnik o iskazu svedokinje B. 205/95-3.

1.2.2. Polovinom maja 1992. godine, grupa muslimanskih vojnika u Goraždu - naselje Baćići, ubila je Iliju Vlaškog iz Baćaka, a u selu Brda kod Goražda je ubila tri Srbina civila: Buda Uljara, Pera Pantovića i Miloša Drekala, svi iz Brda. Dela su izvršili tako što su Vlaškog i Uljara, zatečene kod njihovih kuća, zaklali i njihova tela bacili u obližnji potok, dok su Pantovića i Drekala ubili iz vatrenog oružja na njihovom kućnom pragu.

Podaci o izvršiocu:

1. Rogo Salko, rodjen 1952. godine, od oca Muja i majke Hadžire, stalno nastanjen u Goraždu - naselje Bačci.

2. Rogo Aljo, rodjen 1956. godine, od oca Muja i majke Hadžire, stalno nastanjen u naselju Baćci,

3. Rogo Rasim, rodjen 1961. godine, od oca Muja i majke Hadžire, stalno nastanjen u naselju Baćići,

4.     Rogo Ševko, od oca Sulja, stalno nastanjen u naselju Baćci,

5. Rogo Murat od oca Sulja, stalno nastanjen u naselju Baćci,

6. Rogo Halim, rodjen 1952. godine, od oca Sulja, stalno nastanjen u naselju Baćci, i

7. Rogo Enes, rodjen 1971. godine, od oca Murata stalno nastanjen u naselju Baćci.

Dokaz: Izjava svedoka K, u dokumentaciji Komiteta pod br. 370/94.

1.2.3. U prvoj polovini maja 1992. godine u Goraždu, grupa muslimanskih vojnika upala je u kuću Miša Jevdjevića u Ul. Ksenije Tanasković br. 1, iz kuće oduzela sve vrednije stvari, kuću zapalila, a zatim Miša i njegovog sina Milenka Jevdjevića odvela u naselje Mahala u Goražde i tu ih lišila života - streljanjem.

Podaci o izvršiocu:

1. Sijerčić Abdulselam, zv. "Pelam", rodjen 1952.godine u Goraždu, od oca Sadika,

2. Raščić Memsudim, zvani "Memso", od oca Ibrahima i majke Hasne, vlasnik zabavnog salona sa poker-aparatima u Goraždu,

3. Terović Samir, iz Goražda, tzv. "Tera",

4. Klovo Admir iz Goražda, zvani "Tajson", od oca Sulejmana,

5. Islamagić Sakib iz Goražda, zv. "Kime", i

6. Imširović Ibrišim, iz Goražda.

Dokaz: - dokumentacija Komitet 370/94.

1.2.4. Dana 22. maja 1992. godine u Goraždu - naselje Obarak, pripadnici muslimanske vojske zvane "zelene beretke" upali su u kuću Milana i Mile Spaić, izvršili pretres i iz kuće oduzeli vrednije stvari, a zatim iz vatrenog oružja ubili Milu Spaić, rodjenu Droca, koja se zatekla u kući.

Potom su kuću sa telom žrtve zapalili.

Podaci o izvršiocu:

1. Čeljo Izudin, iz Goražda, zvani "Beli",

2. Čeljo Sabahudin, iz Goražda, zvani "Crni",

3. Živojević Muris, iz Goražda

4. Ramović Memso, iz Goražda.

Dokaz: Izjave - dokumetnacija Komiteta pod br. 370/94.

1.2.5. Pripadnici muslimanske vojske i policije su u 1992. godini u Vitkovićima (naselje Goražda) ubili oko 30 Srba. Ubistva su vršena tako što su Srbi prvo zatvarani u logor u prostorijama štamparije fabrike azota, a zatim lišavani života, ili su ubijani u stanovima ili pored Drine, nakon odvodjenja iz stanova.

Jedan muslimanski vojnik je 5. maja 1992. godine odveo iz njihovih stanova Rajka Kušića, Mirka Labusa i Jovanku Labus - svi iz Vitkovića. Posle dva dana svedok Staka Kušić čula je od susetke Azemine Vuković da su njenog muža i dvoje Labusa, po naredjenju muslimanske komande, streljali istog dana kada su ih i odveli i da su njihova tela bacili u Drinu. Tada, a i kasnije, svedokinja je čula da je ubistva izvršio Omer Lukavica, iz Vitkovića.

Cela porodica Petka Stojanovića iz Vitkovića je stradala. Prvo su ubili Petkovog sina, a zatim silovali njegovu snahu, čemu se Petko usporotivio i bio odmah ubijen. Posle ovoga su Petkova snaha i unuk pobegli u Goražde i poginuli od granata, a negova bolesna supruga, je umrla u kući.

Podaci o izvršiocu: Lukavica Omer, iz Vitkovića, muslimanski vojnik.

Dokaz: Iskazi svedoka u Komitetu pod brojevima 295/95-2 i 1, 36/95, 281/95-1 i 281/95-5.

1.2.6. Muslimanska vojska je sredinom 1992. godine prilikom zauzimanja srpskih sela na teritoriji opštine Goražde, uz pljačkanje i paljenje kuća i drugih objekata, ubijala Srbe koji nisu uspeli da pobegnu. Tako su ubijeni:

1. Stojan Vuković iz Bigovića,

2. Živko Marković iz Mirošića,

3-14. dvanaest članova porodice Vukašinović iz sela Bukvica,medju kojima je bilo i žena i dece,

15-17. Sava, Nikola i Buda Vukadin iz sela Osječani, zaoseok Smreke,

18-19. Vukosava Nešković i Milka Vukadin (supruga Buda Vukadina) žive zapaljene kući Vukosave Nešković u selu Osječani, zaseok Podmera,

20. Milanko Nešković iz Osječana,

21-22. Lazar Gavrilović, star 92 godine i njegov sin Jovan, iz sela Crvljice,

23. Ranka Pajović iz sela Pijevac,

24. žena čije je prezime Pešić, iz sela Pijevac,

25-29. Ljuboje i Nedeljko Jovović i još tri starije žene, svi iz sela Glamoč.

Dokaz: Komitet 36/95.

1.2.7. Muslimanska vojska je sredinom 1992. godine zauzela srpska sela Borak Brdo i Grabovicu i ubila šestoro Srba koji nisu uspeli da pobegnu. Starca Iliju Gladanca isekli su nožem na komade, pred njegovom kućom u selu Borak Brdo, pa su pre sahrane delovi njegovog tela sakupljani u šatorsko krilo.

Medju ubijenima je i Andjelka Terzić iz Grabovice.

Podaci o izvršiocu:

1. Drljević Meho, iz sela Kopača, zaselak Zidine,

2. Turković Enes, iz Goražda, obojica komandanti bataljona u Goraždanskoj muslimanskoj brigadi.

Dokaz: Zapisnici o iskazu svedoka, u dokumentaciji Komiteta pod brojevima 440/94-21 i 36/95.

1.2.8. Sredinom 1992. godine, od Srba zatočenih u Logoru u Mravinjcu (opština Goražde), ubijeno je najmanje dvadeset . Medju njima su:

1-5. Novica, Niko, Jovo, Radivoja i Dragan Delić, iz Crkvine,

6-7. Uglješa i Nikola Žmukić iz Crkvine,

8. Milutin Pejović iz Crkvine,

9. Ljubo Matović iz Crkvine.

Muslimanski vojnici su zatočili ove Srbe (kao i Peru Šekarz koji je umro od srčanog udara) upotrebivši četiri žene iz Crkvine kao taoce (izneto pod 1.1.17). Jedno vreme su ih držali u logoru u Mravinjcu, a kada su ih poveli ka Goraždu, u Vitkovićima je poginuo vozač kamiona kojim su prevoženi, pa je brat tog vozača pucao po njima i ubio Radivoja Delića, a ranio Novicu Delića. Najbliža rodbina Srba preživelih u ovom dogadjaju kasnije nije ništa saznala, a prema saznanjima svedoka H. oni su ubijeni.

Od zatočenika u logoru u Mravinjcu ubijeni su i:

10-11. Dejan Jagodić i njegova supruga, iz Mravinjca,

12. Milja Vukadin, koja je dovedena iz sela Osječani.

Muslimanskom vojnom jedinicom, koja je odvela Srbe u logor u Mravinjcu, komandovali su Mustafa Zlatić i Osman Subašić.

Podaci o izvršiocu:

1. Zlatić Mustafa, iz Goražda, komandant muslimanske vojne jedinice, star oko 40 godina, pre rata bio prevoznik,

2. Subašić Osman, iz Foče, muslimanski vojni starešina.

Dokaz: Zapisnici o iskazu svedoka H, u Komitetu pod br. 594/94-13 i 36/95.

1.2.9. Naoružani muslimanski vojnici kojima je komandovao Osman Subašić su u avgustu 1992. godine u selu Šašićima, opština Goražde, odveli Gojka Simovića, iz Sarajeva, zastavnika JNA, koji se početkom rata zatekao u Šašićima. Kasnije se ništa nije saznalo o sudbini odvedenog Simovića, pa se pretpostavlja da je ubijen.

Podaci o izvršiocu: Subašić Osman, zvani "Osmo", iz Zubine Šume, koji je pre rata radio u KPD Foča.

Dokaz: Komitet pod br. 594/94-17.

1.2.10. U Goraždu su ubijeni i sledeći Srbi civili:

1. Apostolov Todor, iz zgrade br. 12 u Ul. Sandžačkih brigada, odveden jula 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

2. Vajagić Milan, iz Ul. Sandžačkih brigada 12, odveden jula 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

3. Vajagić Steva, iz Ul. Sandžačkih brigada br. 12, odveden jula 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

4. Vukomanović Rastko, iz Goražda ubijen kada je Jusić Jasko aprila 1994. godine, razjaren što je stan u koji je došao da se useli zatekao zapaljen, a rečeno mu da je to uradila vlasnica stana (mada su to uradili muslimani), otišao u kuću Nedimovića u Ul. Moše Pijade br. 62 i pucao po Srbima koji su polegali po zemlji ili bežali,

5. Vuković Koviljka, stara 65 godina, iz Ul. Prvog maja, u drugoj polovini 1993. godine, izvedena je noću iz stana i ubijena nekim čvrstim predmetom, a zatim je njeno telo bačeno u Drinu (na obali su ostavili njenu tašnu, pokušavajući da insceniraju samoubistvo),

6. Vuković Krsta, iz Ul. Sandžačkih brigada br. 12 odveden jula 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

7. Danilović Zora, stara 50 godina, u prvoj polovini 1994. godine bačena sa terase petog sprata zgrade u Ul. Mira Šekarića,

8. Djokić Milisav, iz sela Ilovača - naselje Nekopi, u aprilu 1992. godine su ga ubili naoružani muslimani,

9. Djoković Branislav, star 40 godina, u prvoj polovini 1994. godine su ga u garaži pored Drine ubili muslimanski vojnici, pripadnici jedinice Ahmeta Sejdića (leš nadjen u Drini),

10. Djoković Ivo, star 65 godina iz Ul. Maršala Tita, prvoj polovini 1994. godine su ga ubili muslimanski vojnici pripadnici jedinice Ahmeta Sejdića. Leš je nadjen u Drini,

11. Zdjelar Milan i njegova supruga, iz Ul. Maršala Tita br. 36,

12. Zdjelar Boja, iz Ul. Maršala Tita br. 36, maja 1992. godine pronadjen je njen leš na kome je bilo 9 prostrelnih rana i ubod nožem na vratu. Kada je sahranjivana, prisutni muslimanski policajac je rekao da je i Bojin muž Milan "otplovio" niz Drinu,

13. Ignjatović Desanka, teško ranjena noću izmedju 17. i 18. aprila 1994. godine, kada su u kuću porodice Čarapić u kojoj je bilo više Srba, nasilno ušla dva muslimanska naoružana vojnika i pucala u njih. Desanka je od zadobijenih povreda kasnije umrla,

14. Ivanović Srećko, star 65 godina, ubijen u svom stanu u Ul. Prvog maja u Goraždu 1.12.1992. godine, tako što mu je nekim tupim predmetom razbijena lobanja,

15-16. Ivetić Trifun i njegova žena Bogdanka, iz Ul. Prvog maja, ubijeni u prvoj polovini 1994. godine, nadjeni mrtvi u stanu,

17. Jakšić Milja, iz Ul. Sandžačkih brigada, supruga Stojana Jakšića, nadjena u 1993. godini mrtva u Drini,

18. Jakšić Rade, iz zgrade u Ul. Sandžačkih brigada br. 12, odveden jula 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

19. Jakšić Stjepan, iz ul. Sandžačkih brigada br. 12, odveden jula 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

20. Janković Stojan, iz Goražda, sredinom 1992. godine u Goraždu ga je ubio nepoznati muslimanski snajperista dok je prelazio preko jedne čistine da bi se snabdeo vodom,

21-22. Jevtović Toma i njegova supruga Bogdanka, ubijeni u prvoj polovini 1994. godine ispred zgrade u Ul. Prvog maja u kojoj su stanovali,

23. Komlenović Dragan, star oko 40 godina, odveden sredinom 1992. godine i kasnije ubijen,

24. Komlenović Slavo, star oko 45 godina, odveden sredinom 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

25. Kovač Zdravko, 26. maja 1992. godine, nakon pretresa njegovog stana u Ul. Sandžačkih brigada br. 18 naoružani muslimanski vojnici i policajci - Hodžić Zija, Subašić Sateta, Hodžić Šefka, Dedović Mirka i "Mila" - odveli su ga u nepoznatom pravcu, a kasnije se pričalo da je zadavljen žicom i bačen u Drinu,

26. Lazović Milan, iz Ul. Sandžačkih brigada 12, iz kuće ga je 13. jula 1992. godine odvela muslimanska milicija, a kasnije njegova supruga o njemu nije ništa saznala, pa pretpostavlja da je ubijen, kao i mnogi drugi, u naselju Mahala kod džamije,

27. Laković Branko, iz Goražda, sredinom aprila 1994. godine muslimanski vojnici su ga, zajedno sa suprugom Ljubicom, isterali iz stana i uputili ga preko mosta na levu obalu Drine, a zatim pucali i teško ga ranili i sa mosta bacili u reku, dok je njegova supruga uspela da pobegne na drugu obalu,

28. Leovac Dušan, star 63 godine, iz Ul. Ksenije Tanasković, odveden u julu 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

29. Lujić Branko, star oko 53 godine, nastavnik fizičkog vaspitanja, iz Ul. Omladinske u Goraždu u junu 1992. godine ga je muslimanski policajac Hodžić Šefka odveo i posle mučenja u prostorijama SUP-a je ubijen,

30-31. Marinković Rade i njegova supruga Andja iz Ul. Rasadnik u Goraždu,

32. Marković Desa iz Goražda, stara 60 godina, ubijena noću izmedju 17. i 18. aprila 1994. godine, kada su u kuću porodice Čarapić u kojoj je bilo više Srba, nasilno ušla dva naoružana muslimanska vojnika i pucala u nju,

33. Mihajlović Milan, star oko 30 godina, 4. maja 1992. godine odveden iz kolonije "Prvi maj", pretpostavlja se da je ubijen i bačen u Drinu,

34. Milović Danilo, iz Goražda, jula 1992. godine odveden i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

35. Mitranović Slobodanka, stara 83 godine iz Ul. Maršala Tita, ubijena u prvoj polovini 1994. godine,njen leš nadjen u Drini,

36. Mutlak Miloš, iz Goražda, ubijen sredinom 1992. godine, njegovo telo bačeno u Drinu,

37. Nerić Kova, neutvrdjenog dana 1993. godine u Goraždu, Kolonija "Prvi maj", u njenom stanu su je zadavili muslimanski policajci, njeno telo je nadjeno u Drini,

38. Nešković Novica, star 90 godina, nepokretan, živ zapaljen u svojoj kući u Goraždu,

39. Nikolić Brana, starica, 17. jula 1992. godine su je na stepenicama zgrade u Ul. Sandžačkih brigada br. 18 vatrenim oružjem ubili muslimanski vojnici, medju kojima je bio i sin učitelja Selimović Šefka,

40. Pajović Ranko, iz Goražda, ubijen tako što su mu muslimanska deca kamenjen stukla glavu, kao zmiji,

41. Perović Zora, bačena sa četvrtog sprata,

42. Sorak Zoran, iz zgrada u Ul. Sandžačkih brigada br. 12, odveden jula 1992. godine i ubijen u naselju Mahala kod džamije,

43-44. Stojanović Marjan i njegova majka Koviljka, ubili su ih vatrenim oružjem 17. jula 1992. godine u njihovom stanu u Ul. Sandžačkih brigada br. 18 muslimanski vojnici, medju kojima je bio i sin učitelja Selimović Šefka,

45. Stojanović Uglješa iz Ul. Prvog maja br. 15, 13. jula 1992. godine odveden, pretpostavlja se da je ubijen i njegovo telo bačeno u Drinu (reka je izbacila leš koji liči na njega),

46-47. Heleta Milko i Miladin, 4. maja 1992. godine su ih pred njihovom kućom unaselju Površnice u Goraždu ubili muslimanski vojnici,

48. Čarapić Andja, iz Bučja, rodjena 1939. godine, od oca Milovana, umrla od iscrpljenosti i glasi u policijskom zatvoru u Goraždu ,

49. Čarapić Darinka, stara 83 godine, zapaljena u kući u Ul. Sandžačkih brigada,

50. Čarapić Drago, iz Bučja, star oko 68 godina, od oca Miće, umro od iscrpljenosti i gladi u policijskom zatvoru u Goraždu,

51. Čarapić Dušan, iz Bučja, rodjen 1932. godine, od oca Ostoje, umro od iscrpljenoti i gladi u policijskom zatvoru u Goraždu,

52. Čarapić Jovan, iz Bučja, u julu 1992. godine na Trebeškom brdu, muslimanski vojnici, pripadnici jedinice Sejdić Ahmeta, su ga teško mučili i od zadobijenih povreda je umro,

53. Čarapić Radoje, iz Bučja, od oca Milena, star 21 godinu, u prvoj polovini 1994. godine su ga muslimanski vojnici, pripadnici jedinice Sejdić Ahmeta ubili klanjem, leš nadjen u Drini.

Podaci o izvršiocima:

1. Efendić Hadžo, predsednik SDA i predsednik Skupštine opštine Goražde, a zatim predsednik Ratnog predsedništva u Goraždu, star oko 45 godina, magistar ekonomije, rodom iz sela Zaborak (Čajnče), glavni organizator i inspirator zlodela prema Srbima,

2. Raščić Rijad, iz Goražda, ekonomista, pre rata radio u fabrici žice u Goraždu, zamenik predsednika SDA i član muslimanskog Ratnog predsedništva u Goraždu,

3. Borovina Enver, iz Goražda, rodjen u Ustikolini, star oko 35 godina, po zanimanju veterinar, član muslimanskog Ratnog predsedništva,

4. Kuljuh Haša, iz Goražda, ekonomista, načelnik za privredu opštine Goražde, član muslimanskog Ratnog predsedništva,

5. Pleh Fehim, iz Goražda, pravnik, bio sekretar Skupštine opštine Goražde, član muslimanskog Ratnog predsedništva,

6. Djuliman Kemal, iz Goražda, predsednik tobožnjeg civilnog prekog suda u Goraždu,

7. Merkez Ibro, načelnik SUP-a Goražde, organizator "rezervne policije",

8. Begović Dževad, iz Goražda, načelnik Centra javne bezbednosti u Goraždu,

9. "Hošo", inspektor SUP-a Goražde,

10. Kamenica, inspektor SUP-a Goražde,

11. Džebo Samir, inspektor SUP-a Goražde,

12. Djaković Mensur, inspektor iz Goražda,

13. Čeljo Irfan, inspektor SUP-a Goražde,

14. Sejdić Ahmet, komandant jedne od muslimanskih vojnih jedinica,

15. Hodžić Zijo, muslimanski vojnik,

16. Subašić Safet, muslimanski vojnik,

17. Hodžić Šefkto iz Goražda, muslimanski policajac,

18. Dedović Mirzo, muslimanski vojnik,

19. "Mile", muslimanski vojnik,

20. sin učitelja Selimović Šefka iz Goražda, muslimanski vojnik,

21. Čelik Kemo, jedan od čelnika SDA, inspirator zlodela prema Srbima,

22. Šabanović Murat iz Višegrada, kao podstrekač (megafonom pozivao muslimane da ubijaju Srbe),

23. Jusić Jasko, iz Hubijera kod Goražda, pratilac muslimanskog komandanta desne obale Drine.

Dokaz: Zapisnici o saslušanju svedoka i drugi dokazi - u dokumentaciji Komiteta pod brojevima 440/94-11, 12, 16, 18, 25, 42, 8, 13, 10, 14, 15, 4, 3, 9 i 6; 594/94-14; 36/95; 205/95-3, 462/94 i 281/95-1 do 6.

1.2.11. O ubijanju Srba u Goraždu, kao i o njihovom smeštaju u logore ("centre za izolaciju") odlučivalo je Ratno predsedništvo u Goraždu, formirano početkom maja 1992. godine, koje je preuzelo nadležnosti Skupštine opštine u ratnim uslovima. Kao predsednik SO Goražde, na čelo Ratnog predsedništva došao je Hadžo Efendić, a članovi Predsedništva su postali čelnici stranke SDA.

Prema saznanjima svedoka (36/95), Ratno predsedništvo je na predlog Efendića odlučilo da on bude likvidiran, ali je izvršenje te odluke sprečio bivši kapetan JNA - komandant muslimanskih jedinica na području Goražda, zapretivši Efendiću pištoljem.

Pored ovog, još neki muslimanski komandanti, bivši oficiri JNA, usprotivili su se ubijanju Srba - civila bez ikakvog sudjenja, pa je Hadžo Efendić formirao tobožnji preki sud čiji je zadatak bio da "presudama" naknadno pokrije već izvršena ubistva Srba od strane muslimanske policije i vojske. Efendić je ponudio Seju Imamoviću, bivšem sudiji Osnovnog suda u Goraždu, da bude predsednik "prekog suda", ali je Imamović to odbio, smatrajući da u civilstvu ne može da bude formiran "preki sud" i da bi prilikom sudjenja morala da bude poštovana redovna procedura.

Na traženje Efendića, funkcije predsednika "prekog suda" se prihvatio Kemo Djuliman, ranije sudija za prekršaje u Goraždu, koji je napisao "presude" za oko 100 ubijenih Srba.

Hadžo Efendić je bio na dužnosti predsednika Ratnog predsedništva do februara 1993. godine kada je prešao u Sarajevo na novu dužnost, a sada je ambasador u Beču.

Jedan od najopasnijih i najrevnosnijih izršilaca Efendićevih naredjenja i odluka Ratnog predsedništva bio je Ibro Merkez, načelnik SUP-a Goražde. Merkez je neposredno pre izbijanja ratnih sukoba organizovao razdvajanje muslimanske i srpske policije, a početkom rata organizovao je tzv. rezervnu policiju u koju su ušli muslimanski ekstremisti i ozloglašeni kriminalci.

U nekim slučajevima su, posle ubistva Srba u Goraždu, na mesto dogadjaja izlazile tobožnje komisije, sastavljene od predstavnika policije i vojnog ili civilnog suda koje su pravile lažne zapisnike kao da se radilo o samoubistvima.

1.3. Uništavanje civilnih objekata i druge imovine

Pored već pomenutih pojedinačnih uništavanja kuća i stanova koji su pripadali Srbima, musilmanska vojska je od početka maja do početka oktobra 1992. godine u selima na teritoriji opštine Goražde masovno uništava srpske kuće i drugu imovinu, bez ikakve vojne potrebe, uz ubijanje Srba koji nisu uspeli da pobegnu (o čemu je bilo reči).

Kuće su prvo pljačkane, a zatim zajedno sa drugim objektima koji služe seoskom domaćinstvu spaljene. Opljačkana je sva krupna i sitna stoka, a zemljište deljeno muslimanima - izbeglicama i gradjanima Goražda.

Od 33 sela u kojima su živeli isključivo Srbi, samo jedno nije spaljeno (Šašići). Spaljena su sela:

Borak Brdo, Grabovica, Donja Sopotnica, Gornja Sopotnica, Jelah, Jabuka, Crvljivac, Pijevac, Gornje Selo, Uštanovići, Konjibaba, Ostružno, Ilino, Hranjen, Trešnjica, Gornja Brda, Završje, Mirlići, Tupačići, Markovići, Bukvica, Bogovoići, Mirušići, Ropovići, Crnci, Nekopi, Bašabulići, Podkozara, Bučje, Vučetići, Orahovice i Kolijevke.

Srpke kuće su spaljivane i u selima sa mešovitim stanovništvom. Procenjuje se da je u selima i gradu Goraždu spaljeno ukupno oko 1.500 srpskih kuća i stanova.

Uništavana je i druga imovina Srba, kao što su voćnjaci i šume. Tako je iskrčen Višnjik Boška Jankovića iz Donje Sopotnice, u površini od 3 duluma, a šuma Uglješe Droce iz sela Podranjen je zapaljena.

Dokaz: Komitet pod br. 36/95.

2. ZLOČINI PREMA RATNIM ZAROBLJENICIMA

2.1. Na releju "Trovrh" kod Goražda je 24. avgusta 1992. godine muslimanska vojna jedinica kojom je komandovao Zaim Imamović iz Goražda, sa pomoćnicima Abdulselamom Sijerčićem i Mithatom Drljevićem, zarobila osam pripadnika srpskih oružanih snaga:

1. Lasicu Boška,

2. Lasicu Djoka,

3. Čeha Njegoša,

4. Vukovića Koja,

5. Todorović Buda,

6. Todorović Brana,

7. Radović Tija i

8. Klačar Rata, svi iz Goražda.

Muslimanska vojska je prilikom borbi upotrebila nedozvoljena borbena sredstva - bojne otrove.

Drljević Mithat je sa grupom vojnika odveo zarobljenike u Silos u Kopačima, nedaleko od Goražda. Tu su nekoliko dana muslimanski vojnici tukli i mučili zarobljenike. Da bi prekratio mučenje, zarobljenik Rato Klačar izvršio je samoubistvo vešanjem. Preostalih sedam zarobljenika je prebačeno u zatvor u Goraždu, gde su zadržani nekoliko dana i svake noći tučeni - do onesvešćivanja (zatvorenici su čuli njihove krike), a zatim vraćeni u silos u Kopačima.

Posle nekoliko dana je svih sedam zarobljenika izvedeno pored Drine, ispod starog željezničkog mosta i streljano, a njihova su tela bačena na smetlište u blizini železničke pruge.

Podaci o izvršiocu:

1. Drljević Mithat, iz Goražda, Ul. Milivoja Vulovića br. 19, rodjen 19.02.1951. godine u Goraždu, od oca Izeta i majke Esme, pomoćnik komandanta muslimanske vojne jedinice,

2. Mašić Muhidin, iz Goražda, naselje Kopači, saobraćajni milicionar,

3. Drljević Enver, iz Goražda,

4. Drljević Juso, iz Goražda - naselje Kopači, po zanimanju nastavnik,

5. Pršeš Hamed, iz Goražda.

Dokaz: Zapisnici u dokumentaciji Komiteta pod br. 370/94-3 i 440/94-3 i 9.

2.2. Četvoricu Srba medju kojima su bili i Slobodan Tanasković i Ljubinko Davidović, kao pripadnike Teritorijalne odbrane Srpske vojske, zarobile su 16. septembra 1992. godine na mestu Meremišje u blizini Višegrada muslimanske vojne jedinice kojima je komandovao Ahmet Sejdić.

Muslimanski vojnici su odmah po zarobljavanju tukli zarobljenike kundacima od oružja, rukama i nogama, a zatim ih vezali i odveli u selo Medjedja gde su ih smestili u prostor ispod stepeništa u jednoj privatnoj kući. Tu su zarobljenici držani oko dva meseca i za sve vreme, a naročito prvih 12 dana, tučeni su pendrecima, drvenim palicama, nogama, rukama, kundacima od oružja i drugim predmetima koji bi im se našli pri ruci.

Ljubinko Davidović je posle nekoliko dana umro od zadobijenih povreda. To se dogodilo tako što su ga muslimanski vojnici izveli na sprat zgrade i tu ga tukli, a zatim bacili niz stepenice medju zarobljenike, gde je kratko vreme ležao nepomično i izdahnuo. Sutradan su njegovo telo bacili u Drinu.

Zarobljenike je najviše tukao Meho Kasapović, koji je i druge podsticao na takve radnje. U tuči i telesnom povredjivanju zarobljenika u Medjedji učestvovali su i Avdija Šabanović, Nihad Dizdarević, Dedžat Dizdarević i Salko Mutapčić.

Tuči zarobljenika prthodila su tobožnja saslušavanja koja su obavljali Avdija Šabanović i Korčić. Zarobljenicima su sve vreme ruke bile vezane (odvezivani su u retkim prilikama radi uzimanja hrane ili obavljanja nužde).

Zarobljenici su bili izloženi i raznim vidovima zastrašivanja. Davali su im u ruke puške i terali ih da puške okreću jedan prema drugom. Plašili su ih noževima. Jedan muslimanski vojnik zaparao je B. tri puta vrhom noža po levoj strani grudnog koša.

Tuče i fizička zlostavljanja bili su takvog intenziteta da su zarobljenici gubili svest. Svoje mučitelje molili su da ih ubiju i tako im prekrate patnje.

Zarobljenici su bili izloženi gladovanju, dobijali su dnevno po jedno parče hleba od oko 100 grama, a ponekad i ponešto kuvano.

Higijenski uslovi života su bili veoma teški - zarobljenici se nisu ni umivali, ni kupali.

Š, O. i Slobodan Tanasković su prebačeni u Goražde i smešteni u podrum stare zgrade pošte. Tu su ih noću u mraku, tukla nepoznata lica. Gladovanje je bilo tako veliko da je ponekad prolazilo i po četiri do 10 dana, a da ne dobiju ništa od hrane. U prostoriji bez grejanja i sa razbijenim prozorima je u zimsko vreme bilo veoma hladno.

Od fizičkog zlostavljanja, iscrpljenosti i hladnoće, umro je 06. 01. 1993. godine zarobljenik Slobodan Tanasković.

Posle oko mesec dana boravka u pomenutom podrumu, Š. i O. su prebačeni u zarobljenički logor u zgradi ZOIL "Sarajevo" u Goraždu. Smešteni su u podrum, u prostoriju za ugalj.

U logor su 26. 01. 1993. godine dovedena 24 zarobljena srpska vojnika iz Rudog. O postupanju prema zarobljenicima u ovom logoru biće reči pod 2.3.

Š. je razmenjen 08.07.1993. godine i prilikom pregleda u užičkoj bolnici je utvrdjeno da ima tragove preloma četiri rebra sa leve strane grudnog koša i prelom grudne kosti. Na telu ima ožiljke od povreda, oštećenog je zdravlja (prilikom mpregleda je imao 1,200.000 belih krvnih zrnaca), a telesna težina spala mu je sa 96 kg na 48 kg. Nisu ga prepoznali ni najbliži srodnici.

Podaci o izvršiocu:

1. Sejdić Ahmet, iz Višegrada, star nešto manje od 40 godina, završio Šumarski fakultet, pre rata radio u preduzeću "Terpentin" u Višegradu, komandant muslimanske vojne jedinice,

2. Kasapović Meho, star oko 40 godina, rodom iz okoline Višegrada, pre rata bio milicionar,

3. Šabanović Avdija, iz Višegrada, brat Šabanović Murata,

4. Dizdarević Nihad,

5. Dizdarević Dedžat,

6. Mutapčić Salko, zv. "Salkan",

7. Karčić iz Višegrada, ranije radio u Osiguravajućem zavodu.

Dokaz: Zapisnik svedoka 594/94-12.

2.3. Muslimanska vojska pod komandom Ahmeta Sejdića je 21. januara 1993. godine na brdu Strmica i mestu Dolovi u opštini Rudo zarobila 25 srpskih vojnika, medju kojima je bilo i ranjenika. Zarobljeni su:

1. Arsić Ljubinko,

2. Arsić Branko,

3. Pajević Slavko,

4. Jovanović Ranko,

5. Čolaković Čedo,

6. Stanišić Tomislav,

7. Tomić Jovan,

8. Tomić Vlado,

9. Ćupović Milorad,

10. Topalović Radivoje,

11. Kuburović Petar,

12. Djurović Milovan,

13. Ćupović Djordje,

14. Stupić Gojko,

15. Stanišić Radoje,

16. Gazdić Željko,

17. Vilaret Milisav,

18. Simić Milosav,

19. Simić Desimir,

20. Stjepanović Zoran,

21. Sjepović Vladimir,

22. Drobnjak Ilija,

23. Spajić Radovan,

24. Bogojević Radovan,svi iz Rudnog i okolnih sela,

25. Bogdanović Zoran iz Arilja.

Muslimanska vojska je prilikom zarobljavanja srpskih vojnika upotrebila bojni otrov - suzavac.

Pošto svi pomenuti vojnici nisu bili zarobljeni u isti mah, komandant muslimanske vojne jedinice Sejdić je koristio već zarobljene vojnike za zarobljavanje drugih tako što je naterao T. i S. da putem megafona pozivaju druge srpske vojnike na predaju.

Odmah po razoružavanju zarobljenika, muslimanski vojnici su im vezali ruke iza ledja, a zatim su im oduzimali stvari i otpočeli sa pretnjama ubistvom, grubim vredjanjem i zlostavljanjem, nanoseći im telesne povrede i patnje.

Tako je više muslimanskih vojnika kundacima od oružja, rukama i nogama udaralo po telu zarobljenika Ć. i izbio mu četiri zuba iz gornje vilice. Jedan muslimanski vojnik je više puta snažno udario pesnicama u predelu lica i slepoočnice zarobljenika D.

Kad je jedan muslimanski vojnik ugledao amblem Republike Srpske na kapi G, udario ga je po glavi, skinuo mu kapu i bacio je u vatru. Usput, dok su ih vodili G. i druge zarobljenike su udarali po telu kundacima od oružja, rukama i nogama. Nekima su podmetali nož pod grlo.

Čim je zarobljenik Radivoje Topalović razoružan, jedan musimanski vojnik ga je udario kundakom od puške po glavi tako da se onesvestio. Dok je još bio u nesvesti, skinuti su mu bunda, bluza i džemper.

Odmah po zarobljavanju T, muslimanski vojnici su mu oduzeli su mu vetrovku. T. su oduzeli džepni železnički sat, vojničku bluzu i vetrovku. Muslimanski vojnici u DJ. i K. koji su se poslednji predali, udarali su kundacima od puške, rukama i nogama i bacali ih na tle, gazeći po njima.

Č. su oduzeli vetrovku i, dok su ga vozili sa rukama vezanim iza ledja, jedan muslimanski vojnik mu je psovao majku srpsku i udarao ga kuandakom od puške u grudni koš i nogama u predelu rebara, stomaka i bubrega.

Muslimanski vojnici su u jedno vozilo prvo ubacili teško ranjenog zarobljenika Zorana Bogdanovića, a preko njega, druge vezane zarobljenike, pa je ranjenik ubrzo umro.

Ahmet Sejdić je upotrebio zarobljene srpske vojnike za uklanjanje mina iz tunela ispod brda Donja Strmica na putu Rudo-Brodar-Medjedja. Dve mine su eksplodirale i dva zarobljenika su ranjena: Miloradu Ćupoviću razneta je peta leve noge i povredjeno mu levo oko, a povredjen je i Branko Arsić. Obojica povredjenih su lečena u bolnici u Goraždu.

Dok su se vozili kombijem, muslimanski vojnici su terali zarobljenika D. da sa njima peva muslimanske pesme i pri tom ga je jedan od vojnika stalno udarao pesnicom u slepoočnicu. Isti vojnik je udarao pesnicom i onesvešćenog ranjenog zarobljenika S.

Kad je kombi stao, vojnik koji je ranije tukao D, zakačio je jedan kraj gvozdenu kuku za kragnu bluze D, a drugi kraj za krov kombija, dok je drugi vojnik oštrio lovački nož.

Jedna devojka u maskirnoj uniformi je pitala D. da li je sunećen, pa kad je ovaj odgovorio da nije, rekla mu je da će odmah da mu odseče polni organ, ali su je drugi od toga odvraćali, govoreći da će to moći da učini kasnije.

Od zadobijenih udaraca D. je zadobio povredu vilice i usta su mu bila suva, pa je odbio da ponovo peva muslimanske pesme. Tada je devojka u maskirnoj uniformi prinela njegovom licu kriglu punu vode, a onaj vojnik koji ga je ranije tukao, snažno je udario dlanom po dnu krigle i naneo D. povrede po sredini nosa i u predelu desnog oka i rasklimao mu dva zuba očnjaka sa obe strane vilice. Od povrede na nosu mu je ostao ožiljak.

Zarobljenike su, vezane, smestili u Medjedji u jednu privatnu kuću u prostor ispod stepeništa, koji je bio tako mali da nisu imali gde ni da legnu ni da sednu; trpeli su hladnoću, jer je bilo zimsko vreme, a na zgradi nije bilo vrata, već samo gvozdena rešetka. Tu su proveli pet dana, dobijajući od hrane jedan oskudan obrok dnevno.

Muslimanski vojni policajci su izvodili zarobljenike na ispitivanje i pri tome ih tukli, a oduzimali su im i preostale vrednije stvari. Tako je muslimanski vojnik Topalović kada je, prilikom ispitivanja jednog zarobljenika, čuo da ovaj ima isto prezime kao i on, uhvatio zarobljenika za glavu, bacio ga pod noge i udarao ga rukama i nogama po svim delovima tela.

Jedan muslimanski vojnik - invalid - udario je S. štakom po glavi, a udarali su ga i pesnicama po glavi.

Kada se zarobljenik Dj. vraćao sa saslušanja, muslimanski vojnik Avdija Šabanović snažno ga je udario iza vrata tako da je pao niz stepenice.

Muslimanski vojnici su dolazili noću pijani i tukli zarobljenike, terajući ih da pevaju muslimanske pesme. T. su udarali po glavi rukama i nogama kao i puškom po telu.

Jedan muslimanski vojnik je od Ć, pa kad je ovaj rekao da nema, udario ga je pesnicom u lice sa leve strane i izbio mu jedan zub u gornjoj vilici i rasekao usnu. T. su tukli kundacima od oružja, rukama i nogama svuda po telu, a naročito u predelu bubrega sa leve strane. Na isti način tukli su i S. po telu.

Sve stvari oduzimane su od zarobljenika bez bilo kakve potvrde. Muslimanski vojnik Mirsad Dervišević je oduzimao satove i druge sitne stvari.

Zarobljenicima su oduzete čizme, a data im je neka stara obuća. Pored toga, S. je oduzeta i bluza, T. ručni sat, V. srebrni lančić sa priveskom i P. ručni sat marke "Nivada".

Zarobljenike su 26. januara 1993. godine prebacil u Goražde u logor u zgradi ZOIL "Sarajevo" i smestili ih u podrum, u prostoriju za ugalj. Tada su prvi put odvezeni od kako su zarobljeni.

Prilikom prijema zarobljenika u logor, komandir straže Šaćir Čaušević rekao je: "Što ste ova govna ovde dovodili, trebalo ih je odmah sve pobiti".

Zarobljenici su u ovom logoru ostali sve do razmene - oktobra 1994. godine.

Ponovo su ih ispitivali vojni policajci, pretili im i fizički ih napadali, nanoseći im telesne povrede.

Prilikom ispitivanja Milorada Ćupovića koji je, zbog povreda zadobijenih pri uklanjanju mina u tunelu, bio na štakama, vojni policajac je zapretio nožem Ćupoviću, tražeći od njega da govori istinu. Navodno nezadovoljan dobijenim odgovorom, naredio je drugom policajcu da Ćupovića udari, što ovaj nije učinio, pa je policajac koji je vršio ispitivanje sam dva puta snažno udario Ćupovića pesnicom po licu, od čega je ovaj pao sa stolice. Ćupović nije mogao da ustane, pa ga je Ramiz Mićivod, zamenik komandanta logora, dva-tri puta udario nogom i podigao na stolicu. Policajac koji je vršio ispitivanje i dalje je tukao Ćupovića pesnicama po licu, izbivši mu gotovo sve zube iz gornje vilice.

Zarobljenici su trpeli glad. Prvih meseci su dobijali samo po jedan oskudan obrok dnevno. Glad je bila toliko velika da su zarobljenici prilikom izvodjenja u šetnju brali i jeli maslačak, a brali su i koprivu koju su sušili i jeli. Zbog oskudnog unošenja hrane, neki zarobljenici su imali stolicu tek nekoliko desetina dana posle zarobljavanja. Kasnije, po dolasku Medjunarodnog Crvenog krsta, situacija se nešto popravila. Bilo im je dozvoljeno da primaju pakete, ali je osoblje logora iz tih paketa uzimalo ono što im se svidelo.

Zarobljenici su spavali na daskama koje su bile na betonskom podu. Kasnije, posredstvom Crvnog krsta, dobili su strunjače. Prostorija uopšte nije bila zagrevana ni u zimsko vreme. Nuždu su vršili u kante koje su bile u podrumu u kome su bili smešteni. Nisu postojali uslovi za održavanje ni elementarne lične higijene.

Zarobljenike zarasle u bradu i dugu kosu su izvodili pred kamere stranih televizijskih ekipa, prikazujući ih kao četnike. S. je preko prevodioca postavljeno pitanje koliko je muslimana ubio.

Tek posle tri meseca od njihovog zarobljavanja, zarobljenici su se prvi put ošišali i obrijali.

Korišćeni su ne samo za obavljanje poslova oko održavanja higijene u zgradi, već i za sečenje drva u šumi. U početku su sami vukli volovska kola natovarena drvima. Prilikom seče drva, jedno stablo se otkotrljalo i delimično prešlo preko tela Č. od čega je ovaj povredjen.

Muslimanski vojnici su u aprilu 1994. godine pucali iz automatskog oružja kroz prozor u podrumu u kome su bili zarobljenici, od čega je ranjen Ć. (odbijeno zrno pogodilo ga je u predelu desnog kuka i izazvalo krvarenje).

Muslimanski policajac Hasović je u septembru 1994. godine pucao kroz prozor u podrum, ali niko od zarobljenika nije povredjen.

Vojni istražni sudija Mirsad Bašić je početkom oktobra 1994. godine došao noću pijan i sa pištoljem prinudio stražare da ga puste do zarobljenika, a zatim uperio pištolj u zarobljenike i preteći im, tražio da odgovore na njegov muslimanski pozdrav, nazivajući ih pri tom "poslednjim srpskim otpadom".

Često su ih vredjali i stražari, psujući ih i nazivajući ih četnicima. S. je jedan stražar udario pesnicom u rebra dok je čistio NjC.

Zbog izgladnjavanja, fizičkog i psihičkog mučenja, u teškim higijenskim uslovima života, zdravlje zarobljenika je oštećeno, a njihova telesna težina je prepolovljena. Tako je:

- Ć. izgubio 41 kg telesne težine (po izlasku iz logora bio na pregledu i lečenju u VMA u Beogradu),

- D. izgubio 30 kg. telesne težine (bio na pregledu i lečenju u VMA u Beogradu),

- S. smršao oko 40 kg. (bio na pregledu u užičkoj bolnici),

- T. smršao 32 kg. ( pri napuštanju logora imao samo 38 kg.),

- T. smršao 29 kg. (bio na pregledu u VMA u Beogradu),

- Ć. smršao 26 kg. (bio na pregledu i lečenju u Domu zdravlja u Priboju),

- T. smršao 36 kg. (bio na pregledu u Domu zdravlja u Kragujevcu),

- Dj. oslabio 36 kg. (bio na pregledu u VMA u Beogradu),

- K. oslabio 32 kg. (pregledan u Domu zdravlja u Priboju),

- S. oslabio 35 kg. (pregledan u Domu zdravlja u Priboju),

- Č. smršao na oko 40 kg. (pregledan u Domu zdravlja u Priboju).

Podaci o izršiocima:

1. Sejdić Ahmet iz Višegrada, komandant muslimanske vojne jedinice,

2. Topalović, muslimanski vojnik,

3. Šabanović Avdija, muslimanski vojnik,

4. Dervišević Mirsad, muslimanski vojnik,

5. Mićivod Ramiz, zamenik komandanta zarobljeničkog logora u Goraždu,

6. Hasović, "Amidža" iz Čajniča, muslimanski vojni policajac,

7. Bašić Mirsad, muslimanski vojni istražni sudija u Goraždu,

8. Čaušević Šaćir,komandir straže u zarobljeničkom logoru u Goraždu,

9. Imamović Emin, šef vojne policije i zarobljeničkog logora u Goraždu, pre rata radio u Službi bezbednosti,

10. Selimović Himzo, zamenik šefa zarobljeničkog logora, a kasnije šef logora,

11. Brodarić Mensudin, zamenik šefa zarobljeničkog logora,

12. Mehmedspahić Šukret, komandir vojne policije u Goraždu,

13. Ćimpo Munib, stražar u zarobljeničkom logoru u Goraždu,

14. Hadžić Enko, stražar u logoru,

15. Klepuh Hajrudin, stražar u logoru,

16. Sobo Fehim, stražar u logoru,

17. Kazić Emir, stražar u logoru,

18. Hodo Sifet, stražar u logoru,

19. Džanić Zulfo, stražar u logoru,

20. Uhota Edo, stražar u logoru

21. Spaho Fehim, stražar u logoru (svi stražari od 13-21 ranije su radili u KPD u Foči).

Dokaz: Zapisnici o iskazu svedoka u dokumentaciji Komiteta pod brojevima od 594/94-1 do 12 i medicinska dokumentacija.

Pored uništavanja imovine Srba u velikim razmerama, muslimanska vojska je uništavala i srpske bogomolje, groblja i kulturne i istorijske spomenike. Zapaljene su crkve u Donjoj Sopotnici i u Goraždu, a demolirana su i groblja u nekim selima.

3.1. U prvoj polovini septembra 1992. godine u selu Donja Sopotnica, opština Goražde pripadnici muslimanskih oružanih snaga tzv. "teritorijalne odbrane", zapalili su crkvu Svetog Djordja, koju je Herceg Stjepan sagradio 1446. godine i koja je, kao kulturni i istorijski spomenik srpskog naroda, bila pod zaštitom države. U ovoj crkvi je od 1521. do 1529. godine radila prva štamparija u tom delu Balkana.

Muslimanski vojnici su istom prilikom demolirali i srpsko groblje koje se nalazi neposredno iza crkve, rušili su nadgrobne spomenike, prekopavali grobove, otvarali grobnice i skrnavili posmrtne ostatke pripadnika uglednih srpskih porodica.

Podaci o izvršiocu:

1. Kulović Ismet, iz Kopača (Goražde), tzv. "Njemačka", od majke Djamke,

2. Drljević Meho, iz Kopača (Goražde).

Dokaz: Komitet, brojevi 370/94, 36/95 i 193/94.

3.2. Decembra 1992. godine u mestu Jabuka (opština Goražde), grupa muslimanskih vojnika koju je predvodio Amer Kamenica je na mesnom srpskom groblju porušila sve nadgrobne spomenike porodice Blagojević, Gavrilović, Ikonić i dr.

Pri rušenju spomenika, Kamenica je pozivao prisutne muslimane da vide kako se ruši sve što je srpsko.

Istom prilikom, muslimanski vojnici su u Jabuci srušili i spomenik srpskim borcima poginulim u Prvom svetskom ratu.

Podaci o izvršiocu:

1. Kamenica Ameri, iz Goražda, naselje Podobarak, rodjen 1971. godine, od oca Šefika,

2. Redžović Meša, iz Goražda,

3. Islamović Jasko, iz Goražda,

4. Pozder Suad, iz Goražda.

Dokaz: Komitet, brojevi 370/94 i 183/94.

4. REZIME

Na genocidni karakter većine od iznetih zločina ukazuju mnoge okolnosti.

Iz iskaza brojnih svedoka proizlazi da je u Goraždu postojala atmosfera uništavajuće mržnje prema Srbima, koja se ispoljavala pretnjama ubistvima, uz upozorenje da Srbima nema mesta u Goraždu. Stvaranje ovakve atmosfere je inspirisano sa najvišeg mesta idejom o stvaranju muslimanske države. Iz takve atmosfere su nicali pojedinačni i masovni - organizovani akti zločina usmereni na uništenje naroda koji je smetnja za stvaranje muslimanske države, koja bi, po zamisli njenih tvoraca, obuhvatila i prostor na kome se čine zlodela.

Brojna, smišljena ubistva Srba civila, koja su izvršili pripadnici muslimanske vlasti i vojske, bez ikakvog postupka, mogu se objasniti samo genocidnim pobudama. O ubijanju Srba - civila u Goraždu, odlučivalo je Ratno predsedništvo, na čijem čelu je bio Hadžo Efendići, dotadašnji predsednik Skupštine opštine, a izvršena ubistva, po njegovom nalogu, naknadno su pokrivana "presudama" tobožnjeg "prekog suda".

Iza ubijanja Srba - civila po selima, koji nisu upeli da pobegnu, bez obzira na pol i životno doba, može da stoji samo genocidna pobuda. Slično je i sa ubijanjem zarobljenika.

Uništavajuća su i "tiha ubijanja" - telesnim povredjivanjem, mučenjem, izgladnjivanjem, stvaranjem uslova u kojima ljudi fizički i psihički propadaju (u zatvorima, civilnim i zarobljeničkim logorima).

Zatočenicima u civilnom logoru u Ul. Moše Pijade nije bilo dozvoljeno da se u vreme granatiranja sklanjaju u hodnik ili u podrum - da bi ginuli ili bili povredjivani od granata.

Pokušaj izvodjenja zatočenika iz logora u kući Nedinovića na most u Goraždu, imao je za cilj ubijanje Srba na mostu, a da se to pripiše srpskoj vojsci.

Paljenje srpskih sela i crkava, kao i demoliranje grobalja, predstavlja uništavanje materijalnih i duhovnih osnova života Srba na prostoru na kome se zločini čine.

Najzad, genocidna namera ponekad je i izričito iskazivana: Murat Šabanović, napuštajući Višegrad, obratio se vojnicima upozorenjem da oni koji nisu spremni da kolju i ubijaju Srbe - treba da izadju iz stroja, a po dolasku u Goražde - putem megafona pozivao je muslimane da ubijaju Srbe.

Hadžo Efendić je kao glavni nosilac zločinačke delatnosti prema Srbima na području opštine nagradjen ambasadorskim položajem u Beču.

nb/g