SAVEZNA REPUBLIKA JUGOSLAVIJA

 Vlada SRJ stavlja na uvid javnosti novi - Osmi po redu - Izveštaj o slučajevima kršenja međunarodnog ratnog i humanitarnog prava na teritoriji bivše SFRJ.

Ovo je šesti Izveštaj koji je pripremio Komitet za prikupljanje podataka o izvršenim zločinima protiv čovečnosti i međunarodnog prava čija je nadležnost utvrđivanje svih relevantnih činjenica u vezi sa oružanim sukobima i aktima nasilja, na delovima teritorije bivše SFRJ gde su izvršene teške povrede međunarodnog ratnog i humanitarnog prava.

Podaci prezentirani u Osmom izveštaju predstavljaju izvod iz dokumentacije koja je prikupljena radom ekipa Komiteta na terenu, saslušanjem svedoka od strane nadležnih sudskih organa i angažovanjem stručnjaka sudske medicine i drugih eksperata i sačinjen je prema novoj metodologiji.

Dosadašnji izveštaji, koje je usvojila Savezna vlada, predstavljaju izvod iz dokumentacije Komiteta, koja se može koristiti u postupku koji prethodi sudskom utvrđivanju činjenica. Dostavljeni su preko nadležnih saveznih organa telima OUN i namenjeni su upoznavanju domaće i svetske javnosti.

U izveštaju su dati podaci o kršenju - u građanskom ratu na delovima teritorije bivše SFRJ - Ženevskih humanitarnih konvencija iz 1949. godine, Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida iz 1948. godine i Dopunskih protokola uz Ženevske konvencije iz 1977. godine.

Date su posebne celine:

Ovaj materijal na celovit način pruža podatke o aktima nasilja prema Srbima na ovom području, od pritiska na radnom mestu, na ulici, preko uništavanja imovine do ubistava. Dati su izvodi iz izjava svedoka i izvodi iz drugih dokaza, uz navođenje podataka o indicijama za izvršioce.

Razni vidovi napada na Srbe u Višegradu pred izbijanje ratnih sukoba - usmereni na prinudno iseljavanje Srba - u toku ratnih sukoba prerasli su u genocidne akte muslimana prema srpskom narodu.

Takva zlodela su vršena naročito po selima prema Srbima civilima, koji nisu uspeli da pobegnu prilikom napada muslimanske vojske. Ubijanje nemoćnih staraca, žena i dece, koji ni potencijalno ne predstavljaju vojnu moć neprijatelja, može da se objasni samo genocidnom pobudom - činom usmerenim na uništenje naroda kome žrtve pripadaju. Iza tih zločina stoji žestoka nacionalna mržnja, ispoljavana naročito nanošenjem patnji žrtvama (neka ubistva su vršena klanjem, nekim žrtvama su odsecani delovi tela, a bilo je i spaljivanja živih ljudi u kućama).

Ubijani su i ratni zarobljenici, uz nanošenje velikih fizičkih i psihičkih patnji.

Zarobljenici i uhvaćeni civili, koji nisu ubijeni, izlagani su teškom zlostavljanju i mučenju, kojim je oštećivano njihovo zdravlje.

U dopisu zapovednika muslimanske vojne jedinice, upućenom komandantu Štaba teritorijalne odbrane Višegrad, kao cilj zajedničke vojne akcije u leto 1992. godine, označeno je i “uništenje žive sile i MTS (materijalno-tehničkih sredstava, prim. aut.) agresora”. Događaji su pokazali da je “uništenje žive sile agresora”, prilikom napada na srpska sela, obuhvatalo i ubijanje civila nesposobnih za vojnu službu, žena, dece i staraca. U isti mah, to pokazuje da ovi zločini nisu bili ekscesi pojedinaca, već smišeljena, organizovana delatnost muslimanske vojske, čiji je cilj bio uništenje srpskog naroda.

Materijal sadrži kršenja međunarodnih humanitarnih konvencija i međunarodnog ratnog prava za vreme i posle hrvatske vojno-policijske akcije "Oluja", avgusta meseca 1995. godine, na prostoru Republike Srpske Krajine, koje su za posledicu imale, pored ubijanja i ranjavanja Srba civila, uništavanja i pljačkanja njihove imovine, konačno proterivanje preostalog srpskog stanovništva (u RSK je posle hrvatske vojne akcije ostao neznatan broj Srba), koje je, inače, i pre početka građanskog rata u Hrvatskoj bilo izloženo raznim vrstama brutalnih pritisaka pa i ubistvima.

Detaljno je obrađeno oko 90 slučajeva zločina u toj operaciji, a kao posledica tog genocidnog akta Srbi su od konstitutivnog elementa hrvatske državnosti postali manjina, svedena sa 12 na 3% stanovništva Hrvatske.

Ovi i drugi podaci o čišćenju Srba iz Hrvatske pre i za vreme trajanja građanskog rata upućuju da je nad jednim delom srpske nacionalnosti izvršen genocid.

Prema podacima Komiteta sa područja Krajine u periodu od avgusta 1995. godine do kraja 1996. godini nestalo je 1.692 lica. Za najveći broj ovih lica nesumnjivo je utvrđeno da su bili žrtve ratnih zločina.

Materijal obrađuje podatke i dokaze koji se odnose na zločine koji su nad Srbima (i nad pojedinim muslimanima) izvršile hrvatske vojno-policijske snage, oktobra 1995. godine, osvajanjem i u toku okupacije - malog srpskog grada u BiH - Mrkonjić Grada. Posle povratka ovog grada, po Dejtonskom sporazumu, pod srpsku kontrolu, otkrivena je masovna grobnica u koju su Hrvati sahranili veći broj civila i drugih lica, koje su prethodno poubijali.

Prema podacima koje poseduje Komitet, do sada je identifikovano 219 lica, od kojih 136 na pravoslavnom groblju u Mrkonjić-Gradu.

Iz masovne grobnice je ekshumiran 181 leš i izvršena identifikacija 136, sve lica srpske nacionalnosti. Među ubijenim civilima bilo je i staraca od 91 godinu, a među ženama starica od 90 godina, čime je opovrgnuta tvrdnja da su u Mrkonjić Gradu stradali samo "protivnički vojnici". (U izveštaju se daju identifikacioni i drugi podaci kao i izvodi iz obdukcionih zapisnika, iz kojih se vide uzroci smrti, odnosno načini usmrćenja).

U ovom delu Izveštaja dati su i podaci o slučajevima ubistava Srba civila (38) u pojedinim selima oko Mrkonjića, a koji nisu sahranjeni u zajedničkoj masovnoj grobnici, već na mestima gde su ubijeni. Takođe su dati i podaci o pljačkanju i uništavanju imovine Srba kao i drugi podaci o izvršenim zločinima.

Materijal obrađuje vreme od aprila 1992. godine, od izbijanja sukoba u BiH do 27. januara 1996. godine kada je po Dejtonskom sporazumu i pod pritiskom međunarodnih faktora zatvoren logor Silos u Tarčinu.

Kada su u aprilu 1992. godine počeli sukobi u Sarajevu muslimani su preko rezervnog sastava milicije u Tarčinu stavili pod pojačanu kontrolu i prismotru sve Srbe na području Tarčina.

Početkom maja 1992. godine muslimani su počeli da prazne silos koji se nalazi u centru Tarčina i da dele pšenicu stanovništvu.

Na dan 11. maja 1992. godine muslimani su napali i zauzeli kasarnu JNA u Krupi, Opština Hadžići, udaljenu od Tarčina oko 8 km. Zarobljene vojnike zatvorili su u ispražnjene pšenične komore u silosu. Tada je silos za lagerovanje žitarica u Tarčinu kod Pazarića pretvoren u logor za Srbe.

Prvi zatvorenici u ovom logoru su bili 11 zarobljenih vojnika - rezervista iz kasarne bivše JNA u Zoviku i kasarne "Žunovica" u Hadžićima.

Počev od 20. maja muslimani su počeli sa privođenjem Srba na takozvani "informativni razgovor", a posle su ih odvodili u silos i više ih nisu puštali. Početkom juna 1992. godine počelo je masovno privođenje Srba sa područja mesnih zajednica Tarčin i Pazarići u logor u Silosu.

Logor je neprekidno funkcionisao za sve vreme građanskog rata u BiH i poslednji zatvorenici su ovaj logor napustili krajem januara 1996. godine, kada su logoraši oslobođeni po Dejtonskom sporazumu.

Kroz ovaj logor se procenjuje da je prošlo oko 550 Srba, među kojima i desetak žena, od kojih su dve ostale u logoru do njegovog zatvaranja.

Prvi upravnik logora u silosu bio je Bećir Hujić, a njegov zamenik Halil Čović. Sredinom 1994. godine Hujić je smenjen, a na njegovo mesto je došao Čović, izraziti nacionalista, koji je imao običaj da pred zatvorenicima ironično kaže: "samo silos Srbina spašava". Ostao je upravnik logora do zatvaranja krajem januara 1996. godine.

Logor je bio pod neposrednom komandom 109. Brdske brigade armije BiH čiji je komandant bio Nezir Kazić. Od 1995. godine logor je bio pod komandom DžIV divizije armije tzv. BiH, na čijem čelu se nalazio Zaim Imamović, koji je kasnije poginuo. Štabovi ovih jedinica nalazili su se u neposrednoj blizini logora. Njihovi komandanti su često i lično dolazili u logor i znali su šta se u njemu događa.

Sve ćelije u ovom logoru su bile veličine 9,50 h 4,50 m. Visina ćelija je bila između 5 i 5,50 m, pa se tu nalazio pored svakog zida betonski rub širok oko 50 sm, a iznad toga na oko 5 m nalazio se plafon. Po tom rubu šetali su stražari i kontrolisali šta se događa u ćelijama, a prostor za njihovu šetnju je bio i nad susednom ćelijom, kao i nad hodnikom, tako da su oni imali dovoljno prostora za kontrolu.

U ćelijama nije bilo prozora, nije bilo osvetljenja, sem slabe svetlosti koja je dolazila sa gornjeg nivoa od oko 10 m visine, gde je pod krovom bio mali prozor koji se iz ćelije nije mogao videti.

Iz ćelija zatvorenici nigde nisu izvođeni, po ceo dan su bili u ćelijama, koje su bile prenatrpane. Prva šetnja je bila tek u novembru 1993. godine, ali ni to nije bilo redovno. Sve je zavisilo od raspoloženja dežurnog stražara.

U početku zatvorenici su dobijali samo jedan obrok hrane dnevno koji se sastojao od 4-5 kašika neke neodređene tečnosti. Na petoricu zatvorenika dolazila je jedna mala činija i po jedna kašika koja se nije prala i koja je nošena iz ćelije u ćeliju kako se delila hrana. Uz to su dobijali po jedan hleb težine između 350 i 500 grama, (uvek je bio različite veličine, veoma lošeg kvaliteta) što se delilo prvo na 9, a posle na 12 zatvorenika. Drugi obrok je uveden tek 12. jula 1992. godine - "doručak", koji se sastojao od male zdele mleka koja se delila na petoricu, tako da je praktično na svakoga dolazio po gutljaj mleka u prahu, koje je bilo loše rastvoreno u hladnoj vodi.

Zbog slabe ishrane čemu su doprinele i povrede nanete batinanjem umro je 14 oktobra 1992. godine Petko Krstić.

I tako male količine hrane su u junu 1992. godine uskraćivane, pa jedanput nisu davali hranu tri dana, a drugi put dva dana.

U logoru u Tarčinu bili su zatvoreni isključivo Srbi i to uglavnom seljaci iz okoline, mladići koji su išli u škole ili mlađi radnici. Bilo je i nešto intelektualaca, a bilo je i starijih ljudi.

Svi oni bili su civili, izuzev 11 prvih rezervista. Zatvoreni civili nisu učestvovali u ratu, niti su bili u nekoj od vojnih formacija.

Starost logoraša kretala se od 14 do 85 godina. Najmlađi je bio Leo Kapetanović, koji tada nije imao ni punih 14 godina, a najstariji Vaso Šarenac, rođen 1908. godine, koji je bio potpuno senilan čovek. On uopšte nije bio orijentisan u vremenu i prostoru.

U silosu je bilo zatvoreno i 11 žena koje su bile u posebnoj ćeliji.

Sredinom 1992. godine logor je bio popunjen i tad je bilo oko 382 zatvorenika.

U toku 1992. godine nije bilo nikakvog odvođenja na radove, čega je bilo tek u sledećim godinama.

Na dan 29. decembra 1992. godine 137 zatvorenika iz logora Silos u Tarčinu prebačeni su u logor Krupa u Zoviku, a približno isti broj je prebačen iz Krupe u Tarčin.

Od 15.04. do 30.10.1993. godine grupa od 30 logoraša bila je odvedena u Hrasnicu gde su radili dano-noćno na kopanju rovova na prvoj borbenoj liniji, a u 1995. godini u Sarajevu kod Jevrejskog groblja i na Stupu.

Ovaj logor zatvoren je 27. januara 1996. godine po Dejtonskom sporazumu i pod pritiskom međunarodnih faktora.

O zloupotrebi medicinskih ustanova u Sarajevu od strane muslimana u vreme građanskog rata u BiH, dat je jedan broj novih izvoda iz dokumentacije Komiteta. Iz njih se, pored ostalog, vidi način na koji su pripadnici muslimanske vojske i policije, koristili pojedine medicinske ustanove za lociranje snaga i naoružanja i dejstva prema srpskim položajima.

Muslimanske vojne vlasti u Sarajevu, protivno pravilima međunarodnog humanitarnog prava, koristile su porodilišta, rehabilitacione centre i druge medicinske ustanove u vojne svrhe, postavljajući u njima mitraljeska i snajperska uporišta. Kad im se sa srpske strane odgovorilo na njihovo otvaranje vatre iz pomenutih ustanova, pravo stanje stvari je zlonamerno prikazivano u medijskoj kampanji na štetu srpske strane.

Mnogi povređeni i bolesni Srbi u bolnicama umrli su zbog neukazivanja pomoći, naročito nedavanjem krvi ili beskonačnim odlaganjem operacija. Ove povrede međunarodnog humanitarnog prava potkrepljene su mnogobrojnim iskazima svedoka, posebno lekara iz Sarajeva.

Prof. dr Zoran Stojanović