SAVEZNA REPUBLIKA JUGOSLAVIJA

Beograd, januar 1998.

Beograd, januara 1998. godine

 Saborna crkva Svetog Nikolaja u Vukovaru podignuta je između 1732. i 1737. godine. Drvorez i ikone rađene su u 18. veku, a zidno slikarstvo je izvedeno 1854. godine.

U Drugom svetskom ratu crkva je bila oštećena i opljačkana, da bi posle toga bila obnovljena.

U noći između 18. i 19. septembra 1991. godine svedoci su čuli da je došlo do eksplozije iz pravca crkve Svetog Nikolaja u Vukovaru.

Narednog jutra moglo se konstatovati da je došlo do znatnih oštećenja na crkvi. Srušen je gornji deo zvonika, krovna konstrukcija i svod crkve. Unutrašnjost crkve je potpuno demolirana i izgorela.

Na prijavu sveštenika ove crkve dežurni u policijskoj stanici u Vukovaru, Mato Babić je rekao da nema nikoga da pošalje. Zbog toga nije izvršen uviđaj.

Hrvatska propaganda objavila je da su crkvu oštetili pripadnici Jugoslovenske Narodne Armije.

Oni su dali mišljenje da je uzrok oštećenja na crkvi eksplozija eksplozivnog punjenja na bazi trotila koje je bilo postavljeno u unutrašnjosti crkve.

Njihov nalaz i mišljenje dati su u prilogu.

Beograd, 1994.

- Da li je do oštećenja došlo usled požara ili eksplozije,

- Mesto početka požara ili eksplozije,

- Ukoliko je uzrok oštećenja eksplozija eksploziva, utvrditi da li je to posledica delovanja granata od artiljerijskog oruđa ili je eksploziv podmetnut u prostoru same crkve.

Postupajući po naredbi veštaci su 08.09. i 12.09.1994. godine izašli na mesto događaja, izvršili pregled i analizu tragova na oštećenom objektu, uzeli potrebne uzroke za analizu u laboratoriji, izvršili potrebna snimanja objekta i tragova koji su nastali kao posledica delovanja toplote, skicirali objekat i u vezi izvršenih radnji daju sledeći:

I - SITUACIJA

Intervencija vatrogasaca ili je bila loša ili je uopšte nije bilo, što je verovatnije, tako da je požar trajao više dana.

Po izjavama nekih svedoka, u toku noći koja je predhodila požaru bilo je zvučnih efekata nalik na eksploziju, kao i artiljerijskih granata i protiv-gradskih raketa koje su ispaljivane sa raznih strana, a padale po okolini crkve.

Crkva ima dva ulaza, jedan na zapadnoj strani - glavni (muški) i drugi na severnoj strani (ženski, skica).

Tavanica crkve je izgrađena od cigle, sastoji se od četiri lučna polja između kojih se nalaze tri lučna nosača, takođe od cigle sa metalnim držačima u tavanskom prostoru i jednog istog nosača pored zapadnog zida, do zvonika.

Desno od glavnog ulaza u crkvu nalazi se stepenište koje vodi na toranj i zvonik. Levo od istog ulaza nalaze se dve prostorije koje su služile kao ostave za upotrebni materijal crkve. Iste takve su se nalazile i iznad ovih prostorija.

Pomenutim stepenicama, kroz toranj, ulazilo se na galeriju, koja se nalazila iznad glavnog ulaza, na visini 6 mm, a dimenzija 10,40 dž 8m. Na prednjem delu galerije, prema oltaru, na metalnom nosaču, nalazila se ograda visine 90 cm, a debljine 12 cm, izrađena od armiranog betona.

Na suprotnom delu od ovog ulaza na rastojanju 6 m od istočnog zida nalazio se ikonostas od drveta, a iza oltar. U oltar se ulazilo preko dva drvena stepenika.

Sva vrata na objektu, izuzev ostave, su izrađena od drveta. Na ostavi su metalna vrata.

Svi ramovi prozora na crkvi su od metala, izuzev prozora na tornju koji su od drveta.

Jedini ulaz u tavanski prostor bio je moguć iz zvonika kroz otvor koji nije imao vrata.

Krovna konstrukcija je potpuno uništena i zajedno sa pokrivkom pala u unutrašnjost objekta (sl. 3, 9, 14, 15 i 16),

Sva vrata su delimično i u manjoj meri nagorela. Ograda na galeriji je srušena (sl. 32).

Stakla na svim prozorima su popucala, a ramovi delimično deformisani (sl. 9).

Svodovi između lučnih nosača i to: drugi i treći gledano od glavnog ulaza su srušeni i pali u unutrašnjost crkve (sl. 19, 20, 27, 28, 29 i 30).

Četvrti svod iznad oltara ima oštećenje prečnika 2 m, delovi su pali u unutrašnji prostor (sl. 23 i 24), a prvi svod iznad galerije je rastrešen, ali nije pao na galeriju (sl. 32 i 33).

Na ovaj način se u prostoriji, pored povećanja temperature i količine troplote, povećava i pritisak. Ovaj pritisak gura dimne gasove kroz spojeve koji postoje između pokretnih i nepokretnih delova vrata i pozora, oni su lakši od vazduha, idu prema gore, a pošto dolaze iz toplije u hladniju sredinu, na zidovima iznad otvora vrši se njihova kondenzacija i ostaju sivo-crni tragovi. Kada je prostor otvoren napred navedeno se ne dešava. Ovo može da znači da je sagorevanje počelo van ovog prostora ili je na samom početku došlo do padanja svodova i dovoda dovoljne količine vazduha.

Istočni, lučni zid je oštećen i napukao po celoj visini (sl. 4). Na istom delu je opao i malter. Neposredno pored ovog zida u visini oštećenja, pored crkve nalazi se krater artiljerijskog projektila, od koga su nastala pomenuta oštećenja.

Krovna konstrukcija je u najvećoj meri sagorela i zajedno sa pokrivkom pala u prostor crkve ili na zaostale delove svodova i nosača. Oštećenje krovnog dela, prema tragovima je isključivo posledica požara.

Toranj sa zvonikom je oštećen delimično delovanjem toplote, a delimično mehaničkom silom usled pogodaka artiljerijskih projektila (sl. 3; pogotke pokazuju strelice - sl. 10).

Oštećenja od projektila su nastala kasnije, posle glavnog oštećenja crkve, jer na ovim mestima nema gareži, koja bi morala da se nalazi na ovim površinama da se to desilo pre požara.

g) Unutrašnji tragovi

Ograda na galeriji koja je bila napravljena od armiranog betona, visine 90 cm, a debljine 12 cm, je raskidana usled delovanja sile pritiska udarnog talasa i najvećim delom pala na pod crkve (sl. 32). Ostao je samo jedan deo dužine 1,5 m.

Svi metalni ramovi prozora, izuzev prozora na galeriji su nedeformisani. Ram prozora na južnom zidu, u zoni galerije, je raskidan delovanjem udarnog talasa i izbačen iz ležišta prema spolja (sl. br. 10 i 12, strelica). Suprotan prozor, isto na galeriji je izbačen iz ležišta delovanjem sile pritiska od strane galerije.

Svod iznad galerije je rastrešen usled delovanja udarnog talasa iz prostora galerije, podignut je prema spoljašnjem, tavanskom delu, ali nije pao na pod (Sl. 33).

Lučni nosač između zida i ovog svoda je napukao na sredini i odvojio se od vertikalnog zida (sl 33).

Svi ostali lučni nosači su popucali po sredini, na najvišoj tački (sl. 24, 27, 28, 30 i 31).

Drugi i treći svod su potpuno, a četvrti delimično, uništeni usled delovanja udarnog talasa iz smera galerije (sl. 27, 28, 29, 30 i 31). Zadnji svod je delimično oštećen (otvor prečnika 2m) i delovi su pali u oltar (sl. 23 i 31).

Prema izgledu tragova usled oštećenja zaključeno je da ni jedno oštećenje nije moglo da nastane usled delovanja toplote požara, već su ista nastala kao posledica udarnog talasa eksplozije eksploziva.

Usaglašavanjem spoljašnjih i unutrašnjih tragova nastalim na spoljašnjem i unutrašnjem delu objekta (stepen i strana oštećenja, dimni gasovi, promena boje metalnih delova i njihova deformisanost i sl.) utvrćeno je da su oštećenja nastala najpre od toplote i pritiska udarnog talasa usled eksplozije, a zatim požara.

Na osnovu navedenih tragova utvrđeno je da se centar eksplozije nalazi na prostoru galerije, uz zid koji razdvaja prostor galerije od prostora stepeništa i to na visini od 2 do 3 m od poda galerije (sl 32. strelica).

Sličnih oštećenja, kao na ovom prostoru nema ni na jedno drugom delu objekta.

III - PREGLED U CENTRU EKSPLOZIJE

Iz okoline centra eksplozije, sa mesta gde je mogao da ostane nerazoren (pukotine i sl.) uzeti su uzorci za laboratorijsku analizu radi utvrđivanja vrste eksploziva.

Nedostatak tragova gelera govori da se ovde radi o golom eksplozivnom punjenju. Eksploziv je na navedeno mesto moglo da stavi samo neko lice.

Od mesta eksplozije (mesta na zidu gde je postavljen) udarni talasi se šire sferno. Osnovni (primarni) talas koji je delovao na prvi svod i izdigao ga, a nije porušio nije imao dovoljno snage. Reflektujući se od poda galerije došlo je do stvaranja Mahovog talasa i interferencije sa osnovnim talasom (stvaranja talasa veće snage) pa je došlo do rušenja drugog i trećeg svoda, dok je svod (iznad oltara, četvrti) manje oštećen, jer je ovako usled skaganja (interferencije) nastali talas, zbog rastojanja izgubio snagu.

U okolini centra eksplozije, u trenutku eksplozije stvaraju se pored udarnih i toplotni talasi visoke temperature koji pale svaki gorivi materijal.

U konkretnom slučaju od gorivih materijala u ovom prostoru su se nalazile horizontalne drvene grede (otvori na zidu gde su stajala prikazani su na slici 32), a neposredno iznad kroz pukotine na svodu, nastale usled eksplozije, zapaljena drvena krovna konstrukcija pored tornja.

Napomena:

Metodom gasne hromatografije takva sredstva nisu otkrivena.

MIŠLjENjE

2. Eksploziv je postavljen na galeriju, u unutrašnjosti crkve, na mesto kako je navedeno u nalazu.

3. Eksploziv je namerno smešten na navedeno mesto radi rušenja tornja-zvonika.

Beograd, 19.09.1994. godine

Sl. 1 i 2: Zapadni deo crkve Svetog Nikolaja u Vukovaru

Sl. 3: Oštećenja na južnom delu i tornju

Sl. 4: Istočni deo

Sl. 5 i 6: Severni deo sa ženskim ulazom

Sl. 7 i 8: Glavni ulaz u crkvu

Sl. 9.10. i 11:

Bliži izgled oštećenja južnog zida

Sl. 12: Strelica pokauzje optećenja nastala usled sile kidanja na metalnom ramu prozora u visini galerije

Sl. 13: Ženski ulaz u crkvu

Sl. 14, 15, 16, 17 i 18:

Spoljašnji izgled optećenja krovne konstrukcije i tavanice

Sl. 19: Oštećenje luka nosača iznad oltara (3. od tornja)

Sl. 20: Oštećenje srednjeg luka

Sl. 21: Severni zid

Sl. 22: Deformacije metalnog nosača

Sl. 23: Prostor oltara

Sl. 24: Svod iznad oltara

Sl. 25: Nenagorele drvene stepenice koje vode ...

Sl. 26: Prostor oltara

Sl. 27: Oštećenje na prvom luku nosaču, ne računajući luk pored tornja

Sl. 28: Južna strana ispod srednjeg svoda

Sl. 29: Severna strana ispod srednjeg svoda

Sl. 30: Oštećenja na trećem i drugom luku nosaču

Sl. 31: Isto snimljeno sa suprotne strane

Sl. 32: Strelica pokazuje mesto najvećeg oštećenja zida i mesto gde je postavljen eksploziv. Takođe se vidi izgled ograde galerije.

Sl. 33: Svod iznad mesta eksplozije